November 2, 2012
”რატომ არ გაძვირდება კვების პროდუქტები”
რატომაა აუცილებელი ანტიმონოპოლიური რეგულირება და რა რესურსი არსებობს ენერგოტარიფების გასაიაფებლად. ”ვერსიას” ეკონომიკის ექსპერტი, ემზარ ჯგერენაია ესაუბრება
არავითარი ეკონომიკური საფუძველი არ არსებობს იმისთვის, რომ საქართველოში შაქარი, კვერცხი, ზეთი და სხვა, პირველადი მოხმარების კვების პროდუქტები გაძვირდეს. მეტიც, ინფლაციის არავითარი საშიშროება არ არსებობს, საერთაშორისო ბაზარზე ფასების მცირეოდენი რყევა მოსალოდნელია, მაგრამ საგანგაშო სიტუაცია არ არის. რაც მთავარია, მსოფლიო ბაზარზე შაქრის ფასი არ შეცვლილა, მაგრამ საქართველოში ეკონომიკურ ანომალიებს მიჩვეულები ვართ და ესაა მიზეზი, რის გამოც არჩევნების შემდეგ, ცალკეული პროდუქტები, მათ შორის, პური გაძვირდა. როგორ აფასებს მთავრობის ეკონომიკურ გუნდს, რატომაა აუცილებელი ანტიმონოპოლიური რეგულირების აღდგენა და რა რეალური რესურსი არსებობს იმისთვის, რომ ენერგოტარიფები გაიაფდეს? ,,ვერსიას” ეკონომიკის ექსპერტი, პროფესორი ემზარ ჯგერენაია ესაუბრება:
ბატონო ემზარ, როგორ შეაფასებთ ხელისუფლების ეკონომიკურ გუნდს?
ძალიან კვალიფიციური და ნიჭიერი კადრებია, რომლებსაც საკმაოდ დიდი გამოცდილება აქვთ და ვფიქრობ, არ გაუჭირდებათ საქმის გაძღოლა. ეკონომიკის მინისტრს გიორგი კვირიკაშვილს, დიდი გამოცდილება აქვს, ბანკში მუშაობდა, ამერიკაში სწავლობდა, პარლამენტშიც იყო, მერე ისევ ბანკში განაგრძო მუშაობა, მონდომებული და წესიერი კაცია. ფინანსთა მინისტრს, ნოდარ ხადურსაც დიდი სამუშაო გამოცდილება აქვს როგორც პარლამენტში, ასევე _ ფინანსთა სამინისტროში. ანალოგიურს ვიტყვი ინფრასტრუქტურის მინისტრ დავით ნარმანიაზე, რომელიც დიდი ხნის მანძილზე მუშაობდა სხვადასხვა საერთაშორისო ორგანიზაციებში. მართალია, სახელმწიფო უწყებაში დიდხანს არ უმუშავია, მაგრამ ვფიქრობ, ეკონომიკურ გუნდში საკმაოდ სერიოზული კადრები გვყავს. რაც შეეხება ეენერგეტიკის მინისტრს კახა კალაძეს, მასაც დადებითად ვაფასებ, რადგან ენერგეტიკის სამინისტრო, ძირითადად, პოლიტიკის შემმუშავებელია. შესაბამისად, აუცილებელი არ არის, მინისტრს ენერგეტიკოსის კვალიფიკაცია ჰქონდეს, ენერგეტიკის პოლიტიკა ჰიდროენერგეტიკაა, რომელიც ინვესტიციატევადი დარგია. ინვესტიციების მოზიდვა და ენერგეტიკაში მონოპოლიების არშექმნა, კახა კალაძის ძირითადი ფუნქციაა და ვფიქრობ, ის ამ ამოცანებს თავს კარგად გაართმევს. კახა კალაძეს უდიდესი საერთაშორისო ავტორიტეტი აქვს, ინვესტორები ენდობიან და ინვესტიციების მოზიდვას თავისუფლად შეძლებს.
ყველა ექსპერტი ვარაუდობდა, რომ არჩევნების შემდეგ, პროდუქტებზე ფასები არ უნდა გაზრდილიყო, მაგრამ მხოლოდ მედიკამენტებისა და საწვავის ფასი შემცირდა უმნიშვნელოდ, პირველადი მოხმარების კვების პროდუქტები, მაგალითად, შაქარი, კვერცხი, პური გაძვირდა. რა იყო გაძვირების მიზეზი?
პურის თემა ცალკე გამოვყოთ და მოგვიანებით ვისაუბროთ. რაც შეეხება კვების დანარჩენ პროდუქტებს, საქართველოში ფასის საზომი გახდა ,,კარფური”. თუ შეადარებთ ,,კარფურის” ფასებს, იქ ბევრად იაფია ზეთი, ცხიმები, შაქარი, კარტოფილი, ხახვი, მწვანილი და ასე შემდეგ. საერთოდ, გარდამავალ პერიოდში გამორიცხული არაფერი არ არის, მათ შორის, არც ეკონომიკური საბოტაჟი, მაგრამ ვერ დავეთანხმები მოსაზრებას, რომ სადმე ფასმა მოიმატა. განსაკუთრებით, არაფერი ემუქრება შაქრის ფასს, რადგან მსოფლიო ბაზარზე შაქრის ფასი მყარია და არ შეცვლილა, ისევ 560 აშშ დოლარია. უცნაური სიტუაციაა, რადგან გაიხსნა ეგრეთ წოდებული დეზერტირების ბაზარი, სადაც საკმაოდ მაღალი ფასებია, ქავთარაძის ქუჩაზეა საკოლმეურნეო ბაზარიც, სადაც ისევ მაღალი ფასებია, ამიტომ მიმართეთ ,,კარფურს”, სადაც არჩევანი მეტია, ხარისხი გაცილებით უკეთესია და რაც მთავარია, ფასიც ბევრად იაფია. რაც შეეხება ხორბალს, ამ მხრივ საკმაოდ მწვავე სიტუაციაა, რადგან საერთაშორისო ბაზარზე ხორბლის ფასმა თავის მაქსიმუმს მიაღწია. ხორბალი ძირითადად რუსეთიდან მოგვაქვს, იქაც კრიზისია, გვალვის პრობლემაა, რის გამოც რუსეთს 18 000 000 ტონა ხორბლის შემოსავალი დააკლდა. ამერიკაში საკმაოდ დიდი პრობლემაა ხორბლის მოსავალთან დაკავშირებით, რაც ,,ყველა მარეგულირებელი კომისია მაფიოზია, წინააღმდეგ შემთხვევაში, რატომაა გასაიდუმლოებული ტარიფების კალკულაცია?!” გავლენას ახდენს საქართველოს ბაზარზეც, ამიტომ რამდენიმე თვის განმავლობაში, ხორბლის ფასთან დაკავშირებით, გარკვეული ცვლილება დაფიქსირდება. მიუხედავად ამისა, მინდა გაგახსენოთ, რომ შარშან, როდესაც ხორბლის ფასი 860 აშშ დოლარი გახდა, საქართველოში ფქვილი კი გაძვირდა, მაგრამ როდესაც იგივე საერთაშორისო ბაზარზე ხორბლის ფასი შემცირდა, ამის შემდეგ ფქვილი აღარ გაიაფებულა. ზოგადად, ინფლაციის, ანუ პროდუქტებზე ფასების მატების მიმართულებით, საგანგაშო და რთული სიტუაცია არ არის, ფასების რყევა იქნება, მაგრამ არაფერი განსაკუთრებული არ ჩანს.
ახალი ხელისუფლება ანტიმონოპოლიური რეგულირების აღდგენას გეგმავს, თქვენ როგორ შეაფასებთ ამ ფაქტს?
არაერთხელ მითქვამს, რომ აქ მთავარია პოლიტიკური ნება. ანტიმონოპოლიური კანონმდებლობის რეფორმირების დროს, ჩვენთან მონოპოლიებს სახელმწიფო ქმნიდა, რაც წინასწარ იყო განსაზღვრული. სახელმწიფოს ჩარევა რომ არა, კაპიტალის კონცენტრაცია შიშისმომგვრელ შედეგებს ვერ მიაღწევდა და ვერც ზიანს მოგვიტანდა. ამ კანონის რეფორმირების დროს, ჩვენი მთავარი მიზანი იყო, რომ სახელმწიფოს ხელი შეშლოდა მონოპოლიების შექმნაში, ვთქვათ, არ შექმნილიყო ,,ერთიანი ლატარიის კომპანია”, არ შექმნილიყო ერთიანი გადაზიდვის კომპანია, თუნდაც ,,საქართველოს ფოსტა”. ამ მონოპოლიების უკან დგას სახელმწიფო, ,,გალფის” და ყველა სხვა ბიზნესის უკანაც სახელმწიფო დგას. სახელმწიფომ არ აამოქმედა კანონი, რომელიც ფაქტობრივად, უკვე მიღებული იყო და მუშაობდა. ამ კანონს ჰქონდა მეორადი კონტროლი მარეგულირებელ კომისიაზე, რადგან ეკონომიკის უდიდესი ნაწილი, ანუ 60% რეგულირებადია, მათ შორის გაზი, დენი, სიხშირეები. მარეგულირებელი კომისიები თავის დარგში ანტიმონოპოლიურ ორგანოებს წარმოადგენენ, მარეგულირებელი კომისიების კანონი ევროპულ ნორმებზეა დაფუძნებული, მაგრამ ისინი ამ ნორმებს არ ასრულებენ. პირიქით, მარეგულირებელი კომისიები არიან მონოპოლიების შემქმნელები, ანუ რეალურად, კანონს არღევევს ის ორგანო, რომელიც კანონს უნდა იცავდეს. ანტიმონოპოლიური ინსტიტუტი, როგორც ასეთი, არსებობს, მაგრამ რადგან არ არის პოლიტიკური ნება, ეს ინსტიტუტი არ მუშაობს. აუცილებელია ანტიმონოპოლიური ინსტიტუტის აღდგენა, ოღონდ ნორმალურ ფორმებში და ჩვენ უნდა გავარკვიოთ როგორი მოდელი გვინდა: ამერიკული, ევროპული თუ აზიური. უნდა დავისახოთ მიზნად, რომ ბიზნესს ხელი არ შევუშალოთ, ანტიმონოპოლიურ ორგანოს არ უნდა მივცეთ სასამართლოს ფუნქცია, ყველა დავა უნდა გადავიდეს დამოუკიდებელ სასამართლოში. არ მინდა ფუჭი მოლოდინი გვქონდეს, რომ როგორც კი ანტიმონოპოლიური ორგანო შეიქმნება, მეორე დღესვე, რომელიმე მონოპოლისტს გამოავლენს, ეს ზღაპარია, რადგან მონოპოლისტის გამოვლენა აუდიტის საკმაოდ ხანგრძლივი პროცესია. წარმოიდგინეთ, კომპანიას უნდა დაუმტკიცოთ კარტელური შეთანხმება, ან ბარიერის შექმნა სხვა კომპანიისთვის, მაგრამ ცალკეული კომპანია ბარიერს არ ქმნის, ბარიერს მხოლოდ სახელმწიფო ქმნის, რომელიც სხვა კომპანიას საზღვარზე შაქრის, ან ნავთობის შემოტანას უკრძალავს. სახელმწიფო, როგორც მთავარი მონოპოლისტი, უნდა დაითრგუნოს და მისი საცეცები უნდა მოიჭრას, თუ ამას მივაღწევთ, ყველაფერი რიგზე იქნება. _ ბიძინა ივანიშვილმა განაცხადა, რომ ანტიმონოპოლიური რეგულირება აღდგება და სასამართლოც დამოუკიდებელი იქნება, მაგრამ რომელი ანტიმონოპოლიური მოდელია მისაღები
ევროპული, ამერიკული, თუ აზიური?
ჩემთვის ყველაზე მისაღებია ამერიკული მოდელი, სადაც შეიძლება ბაზრის რომელიმე სეგმენტში წილი გქონდეთ, მაგრამ თქვენ არ წარმოადგენთ საშიშროებას და ამას ბოროტად არ იყენებთ. აზიური მოდელი ძალიან თავისუფალია, მაგრამ ეს მოდელი დაფუძნებულია ოჯახური კაპიტალის კონცენტრაციაზე, რასაც საბოლოოდ, კლანებამდე მივყავართ. ,,მიცუბიშის” კლანი იქნება, თუ ,,ფუჯიცუს” კლანი, მაინც წარმოუდგენელია, რადგან ერთ ოჯახს ეკუთვნის დაზღვევაც, ტრანსპორტირებაც და ქარხანაც. ჩემი აზრით, აზიური მოდელი არადემოკრატიულია, რადგან რამდენიმე ოჯახზე დაფუძნებული ეკონომიკა საკმაოდ რთულ პრობლემებს ქმნის ქვეყანაში. ამერიკული მოდელი საკმაოდ მისაღებია, ის არ ერევა თქვენ საქმიანობაში, მაგრამ გამუდმებით გაკვირდებათ.
ბატონო ემზარ, დღეს ბევრი ბიზნესმენი დაკარგული ქონების დაბრუნებას ითხოვს, ბევრს ეს ქონება საკუთარი ნებით აქვს გადაცემული სხვა კომპანიაზე, მაგრამ ქონების დაბრუნების იმედი მაინც აქვს, არადა, ზარალის ანაზღაურება სახელმწიფო ბიუჯეტს აწვება ტვირთად. რამდენად შესაძლებელია ამხელა ვალდებულების ბიუჯეტიდან გასტუმრება?
საქართველოში ყველაზე დიდი პრობლემა სამართლიანობის აღდგენაა. ინვესტორები რომ დავიბრუნოთ, ან ნებისმიერ ქართველში მეწარმის სულისკვეთება აღვადგინოთ, ამისათვის სამართლიანობა უნდა აღდგეს, ოღონდ აბსოლუტურად ღიად, გამჭვირვალედ და ყველას თვალწინ. ამ საქმეებს დიდი გადახედვა სჭირდება და ის დროც მოვა საქართველოში, როდესაც ქონების ,,საკუთარი ნებით გადაფორმებას” ცალკე შეისწავლიან იურისტები და სულ სხვა დეფინიციას მიანიჭებენ, რადგან ბოლო წლებში, საკუთარი ნებით გადაფორმების უკან, საკმაოდ სერიოზული პრობლემები იდგა. მითხარით, რას ნიშნავს ქმედება, როდესაც გამთენიისას, მაგალითად, დილის 5 საათზე, რომელიმე ბიზნესმენი, საკუთარი ნებით, სხვა პირზე აფორმებს ქონებას? ტყუილ-მართალი სასამართლო მოსმენის დროს, ღია დებატების, ტრანსლირებისა და პრესის საშუალებით გაირკვევა. ნამდვილად არ ვარ იმის მომხრე, რომ მაგალითად, კეზერაშვილის ოფისში სხვა ადამიანი დაჯდეს და მისი საქმე გადაიბაროს. არა, ეს უნდა მოხდეს სამართალდამცავების მიერ, არც ერთი პოლიტიკური ჯგუფის წარმომადგენელი არ უნდა შევიდეს კეზერაშვილის ოფისში, იქ უნდა შევიდნენ სამართალდამცავები, რომლებიც ამ საქმის საჯაროდ განხილვას უზრუნველყოფენ. სხვათა შორის, ეს არ უნდა ეხებოდეს მხოლოდ ბოლო პერიოდში დაფიქსირებულ საკუთრების უფლების შელახვის ფაქტებს, სასამართლო პროცესზე ბოლო 20 წლის მანძილზე დაფიქსირებული ყველა ფაქტი უნდა განიხილონ. ჩემთვის არავითარი მნიშვნელობა არ აქვს, შევარდნაძის პრეზიდენტობის დროს, კახა თარგამაძე დაარღვევდა ადამიანის უფლებებს, თუ საკაშვილის პრეზიდენტობის პერიოდში დავით კეზერაშვილი, რადგან თუ ოდესმე, ვიღაცას საკუთრების უფლება დაურღვევია, ყველა საქმე უნდა გამოიძიონ. სამართალი სამართალია, სხვისი ქონების, ჯანმრთელობისა და სიცოცხლის ხელყოფა არავის არ უნდა შერჩეს. ჩვენ უნდა ვიცოდეთ, ვინ ჩაიდინა დანაშაული, რადგან ხშირია შემთხვევა, როდესაც მგელი ცხვრის ტყავშია გახვეული და მაინც დაცვას ითხოვს. საზოგადოების ერთი ნაწილი ღია და გამჭვირვალე სასამართლო პროცესს ელოდება, მეორე ნაწილი კი იმას ელის, სხვას წაართვან და მას დაუბრუნონ, რაც ძალიან საშიში პროცესია. მეტიც, რევანშისტული პოლიტიკა წარსულში დაბრუნებას ნიშნავს.
ამ ქონების უკან დაბრუნებას ბიუჯეტი როგორ გაწვდება?
ვიდრე ბიუჯეტამდე მივალთ, ჯერ სამართალი უნდა აღდგეს და ხშირ შემთხვევაში, ბიუჯეტიდან არაფერიც არ იქნება გადასახდელი. ობიექტურ სასამართლოში, დავა ორ სუბიექტს შორის გაიმართება, შესაძლოა, გარკვეულ ნაწილში ბიუჯეტიდან კომპენსირება გარდაუვალი იყოს, მაგრამ ეს ჩვენი ჯვარია, რომელიც უნდა ვზიდოთ.
რამდენად რეალურია კომუნალური გადასახადების შემცირება, არის კი ამის რესურსი?
შესაძლებელია და ამის რეალური რესურსი არსებობს. ამდენი წელია, მუდმივად ვსაუბრობთ და ვითხოვთ, რომ ტარიფების კალკულაცია საჯარო გახდეს, მაგრამ დღემდე ეს პრობლემაა. მარეგულირებელი კომისიები ტაბუდადებული სექტორია, რომელიც აუცილებლად უნდა გაიხსნას. მარეგულირებელ კომისიაში გადასარევად იციან, რომ ტარიფის შემცირების რესურსი არსებობს და უახლოეს დღეებში, საზოგადოება ამაში დარწმუნდება. ტარიფში ასახულია სხვა კურსის სხვაობის გაანგარიშება, ინვესტიცია, თუ სხვადასხვა პირობები, რაც დიდ კომპანიებს არც კი შეუსრულებიათ. არც წყლის კომპანია, არც ,,ყაზტრანსგაზთბილისი” და არც ,,თელასი”, საკუთარ ფუნქციებს არ ასრულებს. დღემდე ვერ გამირკვევია, რატომ არ აქვს თბილისს 24-საათიანი წყალი, რატომ ვხარჯავთ იმაზე მეტ წყალს, ვიდრე რეალურად უნდა ვხარჯავდეთ, რატომ არ აწყობს კომპანიას წყლის მრიცხველების დამონტაჟება, რატომ არ აწყობს მსოფლიოში აპრობირებული, ,,დანფოსის” წყლის სარქველების დანერგვა, რომლის საშუალებითაც წყლის წნევა რეგულირდება და თუ ამ სარქველებს დაამონტაჟებთ, 50-100 წლის მანძილზე, მწყობრიდან არ გამოვა. სამაგიეროდ, სრულიად საქართველოს მოსახლეობას 24-საათიანი წყალმომარაგება ექნება და ბევრად უფრო ნაკლებ წყალს მოიხმარს. ერთ-ერთი სერიოზული და დახურული კომპანიაა აზერბაიჯანული ,,სოკარი”, რომელსაც აქაური მენეჯმენტი არ მოსწონს და ამიტომ ყველა კადრი აზერბაიჯანიდან მოჰყავს. რატომაა ,,სოკარის” კრიტიკა აზერბაიჯანის კრიტიკა? ეს არის სახელმწიფო კომპანია, რომელიც მაგალითად, იმერეთის ერთ-ერთ რაიონში, ბენზინგასამართი სადგურის მენეჯერად აზერბაიჯანელს ნიშნავს და არავითარი ქსენოფობია ეს არ არის! გარდა ამისა, თქვენ გაქვთ გაზის ხარისხის კონტროლის მონაცემები? მე ასეთი მონაცემები არ მაქვს, მაგრამ რატომ არ უნდა ვიცოდეთ, რა ხარისხის გაზს მოვიხმართ? შარშანდელი ზამთარი გავიხსენოთ, რატომ იყო 2011 წლის დეკემბერ-იანვარში, საქართველოში გაზის მოხმარება გაორმაგებული? იმდენად ძვირია გაზი ჩვენთან, რომ ბევრი ბიზნესი იხურება, მათ შორის შუშის ქარხნები და სომხეთში გადადიან, სადაც გაზი იაფია. შესაბამისად, თუ ენერგოტარიფების შემცირება პოლიტიკური ნებაა, ამის რესურსი ნამდვილად არსებობს. არავის არ ეწყინოს, მაგრამ ყველა მარეგულირებელი კომისია მაფიოზია, წინააღმდეგ შემთხვევაში, რატომაა გასაიდუმლოებული ტარიფების კალკულაცია?!
მაია მიშელაძე
წყარო: ვერსია
