მსოფლიო რეცესიის მოლოდინში და ჩინური ჭადრაკის კომბინაცია

ემზარ ჯგერენაია
თსუ პროფესორი, PHD

რამდენიმე კვირის უკან, ყველას გვახსოვს, რომ ჩინეთის საბირჟო ინდექსები სწრაფად დავარდა და შეაზანზარა მსოფლიო ბაზარი. შემდგომ სახელმწიფო ჩაერია მრავალმილიარდიანი ინექციით და პირდაპირი, უხეში ადმინისტრაციული ჩარევით, რაღაც პერიოდი გააჩერა ეს ვარდნა. ერთი კვირის უკან ისევ დაიწყო ვარდნა და ჩანს, სახელმწიფო უძლური აღმოჩნდა ბაზრის წინაღმდეგ. ეკონომიკის ზრდამ ბოლო 6 წლის ყველაზე დაბალი მაჩვენებელი უჩვენა – 7%-ის ირგვლივ, შემცირდა მსოფლიო სასაქონლო ბაზარზე მოთხოვნა და, როგორც ობიექტური შედეგი – დაეცა სასაქონლო ბაზარზე ფასები.

და, აი, ჩინეთმა ახალი სურპრიზი მოუმზადა მსოფლიოს – მან ჩინური ვალუტა იუანის დევალვაცია მოახდინა. დიახ, მოახდინა. ჩინური ვალუტა არაა თავისუფალი მცურავი ვალუტა. ის იმართება მთავრობისგან და ჩინეთის სახალხო ბანკიდან და ემსახურება ექსპორტის ხლეშეწყობას, რაც მუდმივი დავის საგანია მის ამერიკელ და ევროპელ პარტნიორებთან.

სამშაბათს (11.08.2015) ჩინეთის ცენტრალურმა ბანკმა ჩინური იუანი რეკორდულად დაასუსტა. ამ მოულოდნელმა ნაბიჯმა კიდევ უფრო აქტუალური გახადა საუბრები „სავალუტო ომზე“, თუმცა ბევრმა ამ ნაბიჯს მხარდაჭერა გამოუცხადა, რადგან მათი შეფასებით, დასუსტებული იუანი კარგია ბაზრის რეფორმირებისთვის და ფინანსური ლიბერალიზაციისთვის. ჩინეთის სახალხო ბანკმა გააუფასურა ვალუტა დღიური „ფიქსის“ 1.9%-ით შემცირებით – ყველაზე მკვეთრი დღიური შემცირება 1994 წლის შემდეგ. ამ ნაბიჯს მოყვა ინვესტორთა მხრიდან ადეკვატური ქმედება, რის შემდეგაც იუანი სამ წლიან მინიმუმზე დაეცა.

ამ ნაბიჯის პირველი დამაჩქარებელი ფაქტორი იყო ეკონომიკის ზრდის ტემპების შენელება: პირველ და მეორე კვარტალში ჩინეთის ეკონომიკა 7%-ით გაიზრდა, რაც ყველაზე დაბალი მაჩვენებელია ბოლო 7 წლის განმავლობაში. ჩინეთის ექსპორტი ივლისში, წინა წლის ანალოგიურ პერიოდთან შედარებით, 8.3%-ით შემცირდა. გაუფასურებულმა ვალუტამ ხელი უნდა შეუწყოს ჩინური ექსპორტის კონკურენტუნარიანობის გაზრდას.

ჩიენთის მთავრობა ამას აფასებს, როგორც ბაზრის რეფორმირებისთვის გადადგმულ ნაბიჯს, მაგრამ ექსპერტთა შეფასებით, ეს არის ჩინური ვალუტის გაუფასურების გრძელვადიანი გზის დასაწყისი. იუანის დევალვაციამ მყისიერი გავლენა მოახდინა გლობალურ აქციებზე და აშშ-ს ნავთობის ფასზე. რადგან ინვესტორები შიშობენ ახალი სავალუტო იმის დასაწყისზე, ასევე ჩინეთის ეკონომიკის შემცირებაზე.

მას შემდეგ რაც, ბოლო კვირების განმავლობაში, ჩინეთის ცენტრალურმა ბანკმა სტაბილურობის შესანარჩუნებლად მილიარდობით იუანი ჩაუშვა ბაზარზე, ინვესტორებს გაუჩნდათ შეგრძნება, რომ სიტუაცია სტაბილურდებოდა და რამდენიმე დღის განმავლობაში ეს ასეც იყო. მაგრამ 27 ივლისს, ჩინეთის ბირჟებზე კვლავ ქაოსი დაიწყო.

3 კვირიანი სიმშვიდის შემდეგ Shanghai Composite Index 27 ივლისს 8.5%-ით 3725.56 ნიშნულამდე შემცირდა, რაც ყველაზე დიდი დღიური ვარდნაა 2007 წლის თებერვლის შემდეგ. Shenzhen Index დაეცა 7.6%-ით 12493.05 ნიშნულამდე. ანალიტიკოსები მიიჩნევენ, რომ მსოფლიოს მეორე ეკონომიკას წინ კიდევ უფრო რთული პერიოდი ელის.

ჩინურმა საინფორმაციო სააგენტოებმა ორშაბათის ვარდნა შეაფასეს, როგორც „პანიკის დაბრუნება“. ჩინეთის ბირჟის ლისტინგში მყოფი კომპანიების 2/3-მა, რაც დაახლოეებით 1800 აქციაა, დაკარგა ღირებულების 10% – დღის მაქსიმალური ლიმიტი – რომლის შემდეგაც მათზე ვაჭრობა შეწყდა.

ამას მოყვა ფასების კვლავ შემცირება სასაქონლო ბაზრებზე, განსაკუთრებით ოქროსა და სპილენძზე. სპილენძის ფასი 6 წლიან მინიმუმზე დაეცა, რადგან მასზე მოთხოვნა მსოფლიოს უდიდესი მომხმარებლის მხრიდან შემცირდა. 27 ივლისს ფასი დაახლოებით 2%-ით შემცირდა და ტონა სპილენძის ღირებულებამ 5,164 აშშ დოლარი შეადგინა. სასაქონლო ბაზრების ფასების ტრენდზე გავლენა ასევე მოახდინა ფედერალური სარეზერვო სისტემის განცხადებამ, საპროცენტო განაკვეთის ახლო მომავალში ზრდასთან დაკავშირებით.

27 ივლისს ჩინეთის ინექსებთან ერთად შემცირდა ევროპული და ამერიკული ინდექსებიც. FTSE 100 1%-ით შემცირდა და 6,505 ნიშნულზე გაჩერდა, რაც 2014 წლის მაჩვენებელზე დაბალია, გერმანიისა და საფრანგეთის მთავარი ინდექსები ასევე შემცირდა 2.5%-ზე მეტად. ნიუ-იორკის Dow Jone-ს ინდექსი კი 0.7%-ით დაეცა.

ანალიტიკოსები და სპეციალისტები ჩინეთში მიმდინარე მოვლენების სხვადასხვა მიზეზით ახსნას ცდილობენ. ბევრი მთავრობის მიერ ბაზარზე უხეშ ჩარევას მიიჩნევს შეცდომად; ბევრი მარეგულირებელი ორგანოების მიერ აქციების ყიდვა-გაყიდვაზე დაწესებული ზღვარის გაანალიზებით ცდილობს პასუხების მიღებას; სხვები მთავარ დამნაშავედ საწარმოო სფეროს მაჩვენებლებს მიიჩნევენ, რომელიც ახლახან გამოქვეყნდა და აჩვენებს, რომ ჩინურ ეკონომიკაში არსებული პრობლემები სულ უფრო ღრმავდება. მნიშვნელოვანი პრობლემა შეიძლება გახდეს სწრაფად მზარდი ღორის ხორცის ფასი, რომელმაც შეიძლება გაზარდოს ჩინეთის ინფლაცია და უფრო ხისტ მონეტარულ პოლიტიკამდე მიიყვანოს ქვეყანა. ამასთანავე, როგორც ზემოთ აღვნიშნეთ, შეიძლება ფედერალურმა სარეზერვო სისტემამ მალე გაზარდოს საპროცენტო განაკვეთი, რაც იმას ნიშნავს რომ კაპიტალის გადატანა უფრო მეტად დაიწყება ჩინეთიდან ამერიკაში.

თუმცა ჩინეთის სიატუაციის შეფასებისას ერთი რამ ცხადია, არსებული სიტუაციის ყველაზე დიდი მსხვერპლი პენსიონერები არიან. დასავლურ პრესაში ჩინეთში მიმდინარე მოვლენების ამსახველი ყველაზე გავრცელებული სურათია ასაკოვანი ინვესტორი, რომელიც მისჩერებია დაღმავალ გრაფიკებს გაოგნებული სახით. ასევე კარგ პერიოდშიც, ამ შემთხვევაში ვრცელდება ხანდაზმული ინვესტორების სურათები, ამჯერად აღტაცებული სახით რომ მისჩერებიან ბირჟების ტრენდს. მაგრამ რეალობას ეს სურათები არ ასახავს. ჩინეთის ფინანსურ ბაზრებზე გაცილებით დიდი გავლენა ქონდა მათი შვილიშვილების თაობას, ახალგაზრდა და ჯერ ისევ გამოუცდელ ჩინელ ინვესტორებს.

თაობა, რომელმაც ჩინეთის წარმატება განაპირობა იყო მყარი და სტაბილური. 2004 წელს ტრეიდერების მხოლოდ 27.8% იყო 30 წელს ქვემოთ. 2013 წლისთვის ეს მაჩვენებელი 36.1%-მდე გაიზრდა. 2015 წლის პირველ კვარტალში კი ბირჟაზე ახალი სავაჭრო პოზიციების მფლობელთა 62% იყო 1980 წლის შემდეგ დაბადებული. ამის საპირისპიროდ, ახალი პოზიციების გამხსნელთა მხოლოდ 5% იყო 55 წელს ზემოთ. ეს იმის თქმის საფუძველს გვაძლევს, რომ გამოცდილი ინვესტორები უფრო წინდახედული იყვნენ ინვესტიციების განხორციელებისას, მას შემდეგ რაც პირველი სარისკო სიგნალები შენიშნეს.

ჩინეთის ახალგაზრდა ინვესტორებს კარგი განათლება აქვთ მიღებული. მათ 81%-ს უმაღლესი განათლება აქვს, რაც 13%-ით მაღალია სხვა ქვეყნების საშუალო მაჩვენებელზე, მაგრამ ეს მაინც ვერ დაეხმარა ახალგაზრდა ჩინელ ინვესტორებს. გამოკითხული ინვესტორების 44%-მა აღიარა, რომ ინვესტიციების განხორციელებისას ისინი, ძირითადად, მეგობრებისა და ნაცნობების რჩევას ითვალისწინებდნენ. ბევრი ანალიტიკოსი თვლის, რომ ახალბედა მოთამაშეთა ასეთმა რაოდენობამაც შეიტანა გარკვეული წვლილი ჩინეთის ბაზრებზე განვითარებულ მოვლენებში. საცალო მოვაჭრეების მიერ განხორციელებული ოპერაციები ჩინეთის ბირჟის ყოველდღიური ოპერაციების 80%-ია, რაც გავლენას ახდენს ფასებზე.

ამასთანავე, ახალგაზრდა ინვესტორები უფრო რისკიანები არიან და კრედიტების აღებასაც არ ერიდებიან ინვესტიციების განსახორციელებლად. რაც ლევერიჯის გამოყენების მაღალ ნიშნულზე მიუთითებს. რეალურად, მთავრობის მიერ დაწესებული ზღვარის გამო, რთულია ახალგაზრდა ინვესტორებისთვის დიდი თანხის სესხება, მაგრამ არსებობს ფულის შოვნის სხვა გზებიც, მათ შორის ონ-ლაინ კრედიტები და მობილური აპლიკაციები.

ბევრი ელოდა პროტესტის ტალღას ჩინეთში ბაზრების რყევის შემდეგ, მაგრამ მსგავსი არაფერი მოხდა. გამოუცდელობასთან ერთად, როგორც ჩანს, ახალგაზრდა ჩინელი ინვესტორებისთვის ნიჰილისტური დამოკიდებულებაც არის დამახასიათებელი.

„ხალხი ხშირად მეკითხება, თუ რას ვფიქრობ ყველაფერ ამაზე. ამ კითხვაზე მხოლოდ ერთი პასუხი მაქვს – უკვე მივეჩვიე“; „თუ დიდხანს დარჩებით ბაზარზე ყველაფერს დაკარგავთ. დახურეთ პოზიციები, თუნდაც ზარალით და გამოდით ბაზრიდან“ – ძირითადად, მსგავსი შინაარსისაა ჩინელი ინვესტორების მიერ გავრცელებული შეფასებები სხვადასხვა სოციალურ ქსელში.

რაც ბოლო პერიოდში განვითარებულმა მოვლენებმა აჩვენა არის ის, რომ ჩინეთის მთავრობის ჩარევას ბაზარზე მხოლოდ ძალიან მოკლევადიანი ეფექტი მოყვა. ამიტომ სხვადასხვა ანალიტიკური ორგანიზაციების შეფასებით, ბაზრებზე მეტად ჩინეთის მთავრობა კონცენტრირებული უნდა იყოს რეალურ ეკონომიკაზე, რომლის გაჯანსაღებაც ავტომატურად აისახება ბირჟებზე. მთავრობას მოუწევს დაარწმუნოს ინვესტორები, რომ რეალური ეკონომიკა სტაბილურდება და გაჯანსაღების გზაზეა. ჯერ ეს არ ხდება. ჯერჯერობით ინვესტორები საპირისპიროში რწმუნდებიან.

The Financial Times (11.08.2015) წერს, რომ სავალუტო ფონდი დადებითად აფასებს ჩინეთის ფინანსურ რეფორმას და sdr-თან მყარ გაცვლით კურსს და იმავდროულად მოითხოვს კურსისთვის მეტი თავისუფლების მიცემას. ამასთან, იხილავს რა მიმდინარე მოვლენას, გაზეთი ხაზს უსვამს, რომ ეს დაასუსტებს მეზობელი ქვეყნების ეკონომიკას და ხელს შეუწყობს ამ ქვეყნებში ჩინური საქონლის იმპორტს.

იგივე ხდება საქართველოში – სადაც ჩინეთი მესამე, მეორე ადგილზეა საგარეო ვაჭრობაში და იაფი საქონლის ნაკადის გაზრდა ჩინეთიდან გაზრდის დოლარზე მოთხოვნას და ეს, თავის მხრივ – ლარის გაცვლით კურსზე ზეწოლას.

მთელი გუშინდელი დღე, ევროპის წამყვანი ბირჟები განაგრძობდნენ დაცემას. ევროპა და შეერთებული შტატები გამოთქვამენ უკმაყოფილებას და სერიოზულ შეშფოთებას. ამის პარალელურად, სააგენტო „ბლუმბერგის“ ცნობით, მსოფლიო ბაზარზე გრძელდება ნავთობსა და სხვა საქონელზე ფასების ვარდნა, და მესამე პრობლემა, ასევე „ბლუმბერგთან“ ინტერვიუში ალან გრინსპენმა ხაზი გაუსვა იმას, რომ შეერთებულ შტატებში მოსალოდნელია ობლიგაციების ახალი ბუშტის გასკდომა და ამის ბაზაზე ორივე კონტინენტზე რეცესიის დაწეყება.

სასაქონლო ბაზრებზე ფასების შემცირება და განვითარებადი ბაზრების ვარდნა, ცუდი ნიშანია მსოფლიო ეკონომიკისთვის

5 წლის წინ ორი შეხედულება იყო ფართოდ გავრცელებული, რომელზეც ცოტა თუ დაობდა. მომავალი ეკუთვნოდა არა დაბერებულ, მაღალგანვითარებულ ეკონომიკებს, არამედ განვითარებად ბაზრებს. უფრო მეტიც, განვითარებად ეკონომიკებში ნედლეულზე ისეთი მაღალი მოთხოვნა იყო, რომ მიმდინარეობდა „სასქონლო სუპერციკლი“, რომელიც წლების განმავლობაში გაგრძელდებოდა.

სასაქონლო ფასებმა პიკს 2011 წელს მიაღწია, ამის შემდეგ დაიწყო დათვების ბაზრის ძალიან ხანგრძლივი ტრენდი და, საბოლოო ჯამში, დღეს არსებული ფასები, დაახლოებით, 40%-ით ნაკლებია 2011 წლის პიკის პერიოდთან შედარებით. ეს რომ აქციების ბაზარზე მომხდარიყო, დაიწყებოდა საუბარი კოლაფსზე. მაგრამ ამჯერად საქმე სასაქონლო ბაზრებს ეხება, რომლის შემთხვევაშიც მედალს ორი მხარე აქვს. სასაქონლო ბაზრებზე ფასების შემცირება ხელს აძლევს იმპორტიორ ქვეყნებს. მაგრამ საპირისპირო სურათია ნედლეულის ექსპორტიორებისთვის და ბევრი მათგანი, სწორედ, განვითარებადი ქვეყანაა. აქედან გამომდინარე, მარტივია ავხნათ, თუ რატომ ქონდათ განვითარებადი ქვეყნების აქციების ბაზრებს მხოლოდ ერთი პოზიტიური წელი 2011 წლიდან მოყოლებული. მათი აქციების ბაზრის ვარდნამ განვითარებული ეკონომიკების ვარდნასაც გადაუსწრო (იხილეთ სქემა). ბოლო სარისკო სიგნალი ჩინეთიდან მოდის, სადაც 27 ივლისს Shanghai Composite Index 8.5%-ით დაეცა.

საერთაშორისო სავლუტო ფონდის მონაცემების მიხედვით, განვითარებადი ეკონომიკების ზრდა 2015 წელს შემცირდა. ბრიკის ქვეყნებიდან განსაკუთრებით რთული ვითარებაა რუსეთში, ბრაზილიასა და ჩინეთში. შედარებით უკეთეს მდგომარეობაშია ინდოეთის ეკონომიკა. განვითარებადი ეკონომიკების ზრდის ბუმი 21-ე საუკუნის პირველ ათწლეულში იყო, ჩინური მოთხოვნის სწრაფი ზრდითა და საინვესტიციო ბუმით. ეს იყო კარგი ნედლეულის ექსპორტიორებისთვის, რადგან ჩინეთზე მოდის ინდუსტრიულ მეტალებზე გლობალური მოთხოვნის თითქმის ნახევარი. მაგრამ მიმდინარე წელს სასაქონლო ბაზრებზე ფასების შემცირება მიუთითებს ჩინურ ეკონომიკაში არსებულ პრობლემებზე. ცხადია ისიც, რომ წლების განმავლობაში არსებულმა მაღალმა ფასებმა დამატებითი ეფექტი მოიტანა, მიწოდების ახალი წყაროების განვითარების სახით, როგორიცაა, მაგალითად, შელის ნავთობი და გაზი.

გასულ წელთან შედარებით, განვითარებადი ბაზრების დოლარებში გამოხატული ექსპორტი 14%-ით არის შემცირებული. მაგრამ მოცულობის მხრივ, ექსპორტი ზრდას განაგრძობს, წელს ზრდის 1.1%-იანი მაჩვენებელი დაფიქსირდა. მსოფლიო ვაჭრობა გასულ წელს გაიზრდა 3.2%-ით, მაშინ როდესაც მშპ გაიზრდა 3.4%-ით.

პრობლემას ქმნის ჩინეთის საინვესტიციო ბუმი, რადგან წარმოიშობა სიჭარბე წარმოებაში, რომელიც წნეხია კორპორატიული სექტორის მოგების მარჟაზე. ბოლო მონაცემები აჩვენებს, რომ ჩინეთის ინდუსტრიული კომპანიების მოგება 0.7%-ით ნაკლები იყო 2015 წლის პირველ ნახევარში, 2014 წლის ანალოგიურ პერიოდთან შედარებით. ჩინეთის საწარმოო ფასები ივნისში 4.8%-ით შემცირდა. ეს ეფექტი შეიძლება გავრცელდეს აზიურ კონკურენტებზე: ინდონეზიის, სამხრეთ კორეისა და ტაივანის საწარმოო სექტორის purchasing managers’ indices აჩვენებს, რომ ივნისში გამოშვება ყველა ქვეყანაში შემცირდა.

გვეუბნება თუ არა ეს სიგნალები რამეს გლობალური ეკონომიკის მომავალზე? ბევრი რამ იქნება დამოკიდებული იმაზეც, გაზრდის თუ არა ფედი საპროცენტო განაკვეთს მიმდინარე წლის ბოლოს. საერთაშორისო სავალუტო ფონდმა 9 ივლისს გობალური ეკონომიკური ზრდის პროგნოზი 3.5%-დან 3.3%-მდე შეამცირა. ეს მხოლოდ მცირედით ნაკლები იქნება გასული წლის 3.4%-იან მაჩვენებელზე, მაგრამ მაინც ყველაზე ცუდი მაჩვენებელი 2009 წლის შემდეგ.
ქვეყნის ეკონომიკური ვითარების შესაფასებლად, ასევე კარგი ბარომეტრია სამთავრობო ობლიგაციების შემოსავლიანობის განაკვეთი. მისი შემცირება იმის ნიშანია, რომ ინვესტორები შიშობენ ეკონომიკური ზრდის პროგნოზთან დაკავშირებით. მიუხედავად იმისა, რომ იანვრის ბოლოდან 10 წლიანი ობლიგაციების შემოსავლიანობა მინიმალური ზღვარიდან გაიზარდა, ის მაინც დაბალ ნიშნულზე რჩება 1 წლის წინანდელ მაჩვენებელთან შედარებით – მაგალითად, კანადასა და ევროპის უმეტეს ნაწილში.

ამ ყველაფრის გათვალისწინებით, მსოფლიოს ცენტრალური ბანკებისთვის კარგი დრო არ არის მონეტარული პოლიტიკის გასამკაცრებლად. რა თქმა უნდა, ფედმა უფრო მეტად შიდა მდგომარეობაზე უნდა მოახდინოს კონცენტრაცია და არა გარეგან ეფექტებზე, მაგრამ უფრო მაღალი საპროცენტო განაკვეთი ნიშნავს უფრო მყარ აშშ დოლარს, და ასევე მკაცრ მონეტარულ პოლიტიკას იმ ქვეყნებისთვის, რომელთა ვალუტაც მიბმულია აშშ დოლარზე. აშშ-ში საპროცენტო განაკვეთის გაზრდა, ასევე შეუქმნის პრობლემებს იმ ეკონომიკებს, რომელთაც დიდი ვალი აქვთ დოლარში. მიუხედავად ყველაფრისა, საერთაშორისო სავალუტო ფონდის პროგნოზით, 2016 წელს გლობალური ეკონომიკისა და განვითარებადი ქვეყნების ზრდა პიკს მიაღწევს. შეიძლება ეს პროგნოზი, მართლაც, გამართლდეს, მაგრამ როგორც წარსული გამოცდილება გვიჩვენებს, ხშირად ასეთი პროგნოზები ზედმეტად ოპტიმისტურია ხოლმე.

2015 წლის აგვისტოს პირველი 5 დღის განმავლობაში ჩინეთის ბირჟები ოთხჯერ დაეცა. იქმნება შთაბეჭდილება, რომ მთავრობის ინტერვენციები უფრო მეტად ინვესტორების გადინებას უწყობს ხელს და არა ვითარების გაუმჯობესებას.

აქციებზე ვაჭრობის მცულობა მიდმინარე წლის პიკთან შედარებით, ივნისში 63%-ით დაეცა. რადგან მთავრობამ ბევრ აქციაზე ვაჭრობა შეაჩერა. ასევე შემცირდა ახალი ინვესტორების რაოდენობა. მარჯინალური ვალი ჩინეთში 43%-ით შემცირდა ივნისში არსებულ პიკურ პერიოდთან შედარებით. სპეციალისტების შეფასებით, ჩინეთის ბაზარზე ნდობის დაბრუნებას დიდი დრო დასჭირდება.

ჩინეთის ეკონომიკა 4 გრაფიკზე

მიმდინარე წლის ივლის-აგვისტოს მიჯნაზე ჩინეთის ბირჟები 10%-ით დაეცა

წყარო: www.businessinsider.com

მთავრობის მიერ განხორციელებული ინტერვენციების მიუხედავად, ჩინეთის ფინანსური ბაზრები კვლავ ეცემა. ივლისის ბოლო კვირას Shanghai Composite დაეცა 10%-ით. ივნისში არსებული პიკისა და ივლისში არსებულ ყველაზე დაბალ მაჩვენებელს შორის ინდექსი 30%-ით შემცირდა. ფინანსური ბაზრის რყევები დიდი თავსატეხი გახდა ოფიციალური პეკინისთვის არამხოლოდ ფინანსური თვალსაზრისით, უკმაყოფილო ინვესტორები დიდი საფრთხეა ასევე „სოციალური სტაბილურობისთვის“.

ექსპორტი მკვეთრად დაეცა, ასევე იკლებს ინვესტიციები და მოხმარება

წყარო: www.businessinsider.com

ზემოთ მოცემული გრაფიკი აჩვენებს თუ როგორ იზრდება ჩინეთის მშპ და, ამავე დროს, კლებულობს სხვა მაჩვენებლები. ექსპორტი, რომელიც თამაშობდა ძალიან დიდ როლს მშპ-ს ზრდაში 2005-2007 წლებში მკვეთრად არის შემცირებული. ასევე მცირდება მოხმარება და ინვესტიციები.

… და მცირდება მშპ-ს ზრდა

წყარო: www.businessinsider.com

მართალია, მშპ იზრდება, მაგრამ კლებულობს მისი ზრდის ტემპები. ჩინეთის მთავრობის ეკონომიკური ზრდის წლევანდელი საპროგნოზო მაჩვენებლის მიღწევის შესაძლებლობასაც, სპეციალისტების ნაწილი ეჭვქვეშ აყენებს.

ჩინეთის მოსახლეობა ბერდება

წყარო: www.businessinsider.com

დღეს არსებული მონაცემებით, ჩინეთის მოსახლეობაში სამუშაო ძალის წილმა პიკს მიაღწია, მაგრამ 15-64 წლის ასაკის მოსახლეობის პროცენტული წილი მომდევნო 50 წლის განმავლობაში შემცირდება. რაც იმას ნიშნავს, რომ უფრო ნაკლები ადამიანი იქნება, ვინც წვლილს შეიტანს მშპ-ს ზრდაში და უფრო მეტი მოსახლეობა, რომელიც სარგებელს ელის ამ მშპ-ს ზრდიდან საპენსიო ანარიცხებისა და ჯანდაცვის პროგრამების სახით.
ჩინეთი მსოფლიოს რეცესიისაკენ მიუძღვის

დაივიწყეთ ყველანაირი ფეხსაცმელი, სათამაშო და სხვა საექსპორტო საქონელი. ჩინეთს მალე სხვა პროდუქტი ექნება, რომელიც შეიძლება შესთავაზოს მსოფლიოს: რეცესია.

ეს არის Ruchir Sharma-ს, Morgan Stanley-ს განვითარებადი ბაზრების საინვესტიციო მენეჯერის პროგნოზი, რომელიც აცხადებს, რომ ჩინეთის ეკონომიკური ვარდნის გაგრძელებამ მომავალ წლებში, მსოფლიო ეკონომიკური ზრდა შეიძლება 2%-ს ქვემოთ დაწიოს, რაც გლობალური რეცესიის ექვივალენტური იქნება. ეს იქნება მსოფლიოს პირველი რეცესია ბოლო 50 წლის განმავლობაში, აშშ-ს „ძირითადი როლის“ გარეშე.

„მომდევნო გლობალური რეცესია ჩინეთის მიერ იქნება გამოწვეული. მომდევნო რამდენიმე წლის განმავლობაში ჩინეთი არამდგრადი სიტუაციის მთავარი წყარო იქნება გლობალური ეკონომიკისთვის“ – განუცხადა შარმმა სააგენტო „ბლუმბერგს“.

ჩინეთის ეკონომიკური ზრდის შემცირების პარალელურად მისი გავლენა გლობალურ ეკონომიკაზე სულ უფრო იზრდება, რადგან ჩინეთი მსოფლიოს რიგით მეორე ეკონომიკაა. Morgan Stanley-ის მონაცემების მიხედვით, გასულ წელს, ჩინეთზე გლობალური ზრდის 38% მოდიოდა, 2010 წელს კი, დაახლოებით, 23%. ის არის სპილენძის, ალუმინის და ბამბის ყველაზე დიდი იმპორტიორი და, ამასთანავე, ბრაზილიიდან დაწყებული სამხრეთ აფრიკით დამთავრებული ბევრი ქვეყნის მთავარი სავაჭრო პარტნიორი.

შარმას განცხადებით, ჩინეთის ეკონომიკა შემცირებას გააგრძელებს, რადგან ქვეყანას ვალის შემცირება მოუწევს. მისი შეფასებით, ჩინეთში ეკონომიკური ზრდის კიდევ 2%-ით შემცირებას მსოფლიო რეცესია მოყვება.

სავალუტო კურსების გათვალისწინებით, გლობალური ზრდის 2%-ს ქვემოთ დაფიქსირება ბოლო 50 წლის განმავლობაში 5-ჯერ, სხვადასხვა დროს მოხდა. უახლესი პერიოდი 2008-09 წლების კრიზისის დროს იყო. აღსანიშნავია ისიც, რომ ყველა შემთხევაში კრიზისი აშშ-დან დაიწყო.

შარმას განცხადებით, რომელიც 25 მილიარდი აშშ დოლარის მოცულობის აქტივებს მართავს, ის ამ ეტაპზე თავს არიდებს ჩინეთისა და იმ ქვეყნების ფასიან ქაღალდებს, რომლებიც განსაკუთრებით არიან დამოკიდებული ჩინურ ეკონომიკაზე, მათ შორის ბრაზილია, რუსეთი და სამხრეთ კორეა. Morgan Stanley-ს განვითარებადი ბაზრების საინვესტიციო მენეჯერი ინვესტირებისათვის უპირატესობას ანიჭებს აღმოსავლეთ ევროპისა და აზიის პატარა ქვეყნებს, როგორიცაა ფილიპინები, პაკისტანი და ვიეტნამი.

„ჩინური ბაზრის კოლაფსმა ბოლო მოუღო ზოგიერთი ინვესტორის რწმენას იმის შესახებ, რომ ჩინეთის მთავრობას ძლიერი გავლენა ქონდა ეკონომიკურ პროცესებსა და ბაზარზე და ყოველთვის შეძლებდა მის დაცვას. ის რაც მოხდა გასულ კვირას იყო იმის ნათელი ნიშანა, რომ რაღაც კონტროლიდან გამოვიდა. დაკარგული რწმენა და თავდაჯერებულობა კიდევ დიდხანს ვერ დაბრუნდება“ – ამბობს შარმა.

ჩინეთის ეკონომიკური პრობლემები გავრცელებას იწყებს

სინგაპური აზიაში მიმდინარე პროცესების ყველაზე მყისიერი ბარომეტრია. ვაჭრობისთვის ღია ეკონომიკა, როგორც წესი, მოახლოებული ან არსებული საფრთხეების სიგნალია გლობალურ დონეზე. ამ მომენტისთვის კი სინგაპურიდან წამოსული სიგნალი არცთუ სახარბიელოა.
გასულ კვარტალში ქალაქ-სახელმწიფოს მშპ-ს ზრდა 4.6%-მდე შემცირდა, რაც, ძირითადად, გამოწვეული იყო ჩინური გავლენით. სინგაპურის მდგომარეობა არამხოლოდ აზიური ბაზრებისთვის არის სახიფათო სიგნალი, არამედ მთლიანად გლობალური ეკონომიკისთვის.
2008 წლის გლობალური კრიზისის შემდეგ, ჩინეთის ეკონომიკის, საშუალოდ 9%-იანი, ზრდა ძირითადი წყარო გახდა დასავლეთიდან შემცირებული სავაჭრო ხვრელების ამოსავსებად. მაგრამ ახლა, როცა აზიის უდიდესი ეკონომიკა ყვინთავს, ოფიციალური პირები სეულიდან დაწყებული ბრაზილიით დამთავრებული, მთავარი მამოძრავებელი ძრავის გარეშე დარჩენაზე შფოთავენ. უთანაბრო ზრდამ აშშ-სა და ევროპაში უკვე შეამცირა ექსპორტის მოცულობა, რომელიც კვებავდა აზიური ეკონომიკების უმეტესობას, მათ შორის იაპონიას. ჩინეთის ვარდნა კი კიდევ უფრო ცუდ მდგომარეობაში აგდებს აზიელ მწარმოებლებს.
შანხაის ბაზრებზე დიდი გამოცოცხლება გამოიწვია ცნობამ იმის შესახებ, რომ ივნისში ჩინეთის ექსპორტი 2.1% გაიზარდა. მაგრამ უფრო მეტად საინტერესოა იმპორტის მაჩვენებელი, რომელიც 6.7%-ით შემცირდა. ეს ნაწილობრივ ხსნის სინგაპურის წარმოების შემცირებას 14%-ით გასული 3 თვის განმავლობაში. მაისში ასევე შემცირდა სინგაპურის ექსპორტი ნავთობის გარეშე 4.3%-ით, 5.1%-ით – აპრილში და 22.7%-ით – თებერვალში.
„სურათი ნაკლებ პოზიტიურია – ამბობს „მერი ლინჩის“ ეკონომისტი ჰეკ ბინ ჩაუ – ჩინეთის ეკონომიკური ზრდის შემცირება, საბერძნეთის კრიზისი და სამხრეთ აზიაში შენელებული ზრდის ტემპები მათ შორის ინდონეზიაში, ტაილანდსა და მალაიზიაში შეამცირებს გლობალურ ზრდას.“

ჩინეთის პრობლემები ახლა მსოფლიოს პრობლემებია

აშშ. 20 ივლისს, აშშ-ს სავაჭრო დღე ინდექსების ზრდის ტენდენციით დასრულდა. Dow და SandP 0,08%-ით გაიზრდა, Nasdaq-ი 0.17%-ით. კვარტლური შეფასებით, მაგალითად, ნავთობკომაპნია Halliburton-ის შედეგებმა ბაზრის მოლოდინებს გადააჭარბა, აქციაზე მოგებამ 0.44 აშშ დოლარი შეადგინა, საპროგნოზო მაჩვენებელი 0.29 აშშ დოლარი იყო. კომპანიის ნავაჭრმა 5.92 მილიარდი აშშ დოლარი შეადგინა, ასევე საპროგნოზო მაჩვენებელზე მეტი (5.8 მილიარდი აშშ დოლარი). შედარებისთვის, Morgan Stanleys-ის წმინდა მოგება აქციაზე 0.85 აშშ დოლარია, კორექტირებული მოგება აქციაზე 0.79 აშშ დოლარი, ვაჭრობიდან მიღებულმა შემოსავალმა 9.7 მილიარდი აშშ დოლარი შეადგინა.

ამასთანავე, აშშ-ს მთავრობამ შეამცირა მშპ-ს ზრდის პროგნოზი. 2015 წლის ბოლოსთვის, ზრდის 3%-იანი საპროგნოზო მაჩვენებელი, დაახლოებით, 2%-მდე შემცირდა.

რუსეთი. როგორც მოსალოდნელი იყო, იმავე პერიოდში, რუსეთის ინდექსები დაეცა – РТС 129 პუნქტით, ММВБ – 1.41%-ით. რუსეთში ხელფასების თვიური შემცირების საშუალო მაჩვენებლი ყველაზე ცუდია ბოლო 17 წლის განმავლობაში. მუხედავად ამისა, სააგენტო Bloomberg-ის შეფასებით, ბრიკის ქვეყნებს შორის, რუსეთი ყველაზე მიმზიდველია ინვესტირებისათვის 2015 წელს. აღსანიშნავია, რომ წინა წლებში პირველ ადგილს ჩინეთი იკავებდა.

ევროპა. 20 ივლისს გამართული სავაჭრო სესიების შემდეგ, აშშ-ს მსგავსად, ზრდა დაფიქსირდა ევროპის საფონდო ბირჟებზეც. DAX გაიზარდა 0,53%-ით, CAC – 0.35%-ით, FTSE კი – 0,20%-ით. საბერძნეთში სამკვირიანი შესვენების შემდეგ მუშაობა განაახლეს კომერციულმა ბანკებმა, თუმცა ფულად გადარიცხვებზე კონტროლი ისევ გრძელდება, ქვეყნის ბირჟა კი კვლავ არ მუშაობს.
ევროჯგუფისგან მიღებული 7.2 მილიარდი ევროდან საბერძნეთმა უკვე დაიწყო ვალების გადახდა 20 ივლისს 4.6 მილიარდი ევროს მოცულობით ევროპის ცენტრალური ბანკისთვის და 21 ივლისს საერთაშორისო სავალუტო ფონდისთვის 1.65 მილიარდი ევროს მოცულობით.

მაკროეკონომიკური მონაცემები განსხვავებულია ევროპაში. გერმანიაში მიმდინარე წლის მეორე კავრტალში მშპ-ს ზრდის 0.3%-იანი მაჩვენებელი დაფიქსირდა, წინა კვარტალში შემცირება იყო 0.3%-ით. ამან დადებითი გავლენა მოახდინა შიდა მოთხოვნასა და ვაჭრობაზე. ამასთანავე, გერმანიის სამშენებლო სექტორში ივნისის თვეში ინფლაცია 0.1%-ით შემცირდა. ერთი წლის წინანდელ მაჩვენებელთან შედარებით ფასების კლებამ 1.4% შეადგინა. მაშინ როცა, მოსალოდნელი იყო 1.3%-იანი შემცირება. გარდა იმისა, რომ ფასების ვარდნა საპროგნოზო მაჩვენებელს არ ემთხვევა, ერთი მნიშვნელოვანი ასპექტიც არსებობს: სამშენებლო სფეროს დეფლაცია, გამოიწვევს ასევე სამომხმარებლო ფასების შემცირებას.

აზია. 20 ივლისს აზიის ინდექსებზე სხვადასხვა ტენდენცია დაფიქსირდა. Nikkei და SSE შესაბამისად, 0.25%-ითა და 0.88%-ით გაიზარდა. Heng Seng და Kospi დაეცა 0.07%-თა და 0.17%-ით. ჩინეთში ბირჟების ლისტინგის 22%-ზე ვაჭრობა ისევ შეჩერებულია. ათეულობით ბანკმა გასცა კრედიტი სახელმწიფო კომპანიაზე Chinese Securities Finances, რომელიც თავის მხრივ გასცემს კრედიტებს ინვესტორებზე. გასულ თვეში ჰონკონგში უმუშევრობის თვიური დონე არ შეცვლილა (3.2%)*.

მთავარი პრობლემა – სასაქონლო ბაზრები

სასაქონლო ბაზრებზე ფასების ვადნა ერთი წლის წინ მეტალებსა და სოფლის მეურნეობის პროდუქტების ფასების შემცირებით დაიწყო, 2014 წლის შუაწელიდან კი მათ ნავთობიც შეუერთდა, რომლის ფასიც კვლავ ეცემა. 2015 წლის პირველ ნახევარში, ენერგო მატარებლების, მეტალებისა და სოფლის მეურნეობის პროდუქტის ფასი შესაბამისად 28%, 11% და 5%-ით შემცირდა გასული წლის ბოლო კვარტალთან შედარებით. ფასების შემცირებას ხელი გაზრდილმა მიწოდებამ, უხვმა მოსავალმა, შემცირებულმა მოთხოვნამ და მყარმა აშშ დოლარმა შეუწყო. „გლობალურ ეკონომიკის სისუსტეები მთელი წლის განმავლობაში გაგრძელდება“ – წერენ მსოფლიო ბანკის ექსპერტები სასაქონლო ბაზრებთან დაკავშირებულ ანგარიშში**.

ჭარბმა მიწოდებამ 2015 წლის პირველ კვარტალში გამოიწვია ენერგომატარებლებზე ფასების 28%-ით შემცირება, მათ შორის ნავთობის ფასები 31%-ით, ბუნებრივი აირის ფასი კი 16%-ით შემცირდა. მიმდინარე წლის მარტში ენერგომატარებლების ფასი 9 თვის წინანდელ მაჩვენებელთან შედარებით, დაახლოებით ნახევარი იყო. მოსალოდნელზე მაღალი მოთხოვნის მიუხედავად, ნავთობის ბაზარზე კვლავ ჭარბი მიწოდებაა, განსაკუთრებით აშშ-ში. აშშ-ში ნავთობის დღიური მოპოვება დაახლოებით 1 მილიონი ბარელით იზრდება დღეში წლიდან წლამდე, ასევე გაიზარდა ნავთობის მოპოვება საუდის არაბეთში.

არაენერგო სექტრის სასაქონლო ბაზრებზე ფასი 2015 წლის პირველ კვარტალში 6%-ით შემცირდა. მეტალების ფასი 11%-ით დაეცა, განსაკუთრებით შემცირდა რკინის მადნის ფასი. სოფლის მეურნეობის პროდუქციის ფასი კი 5%-ით შემცირდა ამავე პერიოდში. შემცირდა სასაქონლი ბაზრის თითქმის ყველა მდგენელის ფასი.

არაალკოჰოლური სასმელების ჯგუფზე ფასი 9%-ით დაეცა, რაზეც განსაკუთრებული გავლენა ბრაზილიიდან ექსპორტირებული ყავის ფასმა მოახდინა. საკვები პროდუქტების ფასი შემცირდა 5%-ით, ხოლო სასუქების ფასი – 3%-ით, არასეზონურობის გამო. ძვირფასი მეტალების ფასი 2%-ით დაეცა, ინვესტორების მხრიდან მოთხოვნის შემცირების გამო, რაც ძირითადად მყარი დოლარითა და წლის ბოლოსთვის, აშშ-ში საპროცენტო განაკვეთის ზრდის მოლოდინით იყო განპირობებული.

პროგნოზი და რისკები: მსოფლიო ბანკის ექსპერტები 2015 წლის განმავლობაში სასაქონლო ბაზრების სხვადასხვა მდგენელებზე ფასების კვლავ შემცირებას პროგნოზირებენ, განსაკუთრებით ჭარბი მიწოდების მიზეზით. 2014 წელთან შედარებით, ენერგომატარებლების ფასის 42%-ით შემცირებაა მოსალოდნელი, განსაკუთრებით ნავთობზე – 45%-ით. ასევე მოსალოდნელია ფასის შემცირება ბუნებრივ აირზე. მსოფლიო ბანკის პროგნოზის მიხედვით, 12%-ით შემცირდება ნახშირის ფასი შემცირებული იმპორტისა და ჭარბი მიწოდების გამო.

სასაქონლო ბაზრებისთვის რისკად რჩება გეოპოლიტიკური არასტაბილურობა, რაც ტრანსპორტირების რისკებს უკავშირდება.

მსოფლიო ბანკის ანალიტიკოსთა პროგნოზის მიხედვით, სასაქონლო ბაზრებზე, არაენერგოსექტორის ჯგუფის მდგენელების ფასი მიმდინარე წელს 10%-ით შემცირდება. მეტალების ჯგუფზე ფასები – 13%-ით დაეცემა, წარმოების ზრდისა და ჩინეთის მხრიდან მოთხოვნის შემცირების გამო. განსაკუთრებით დიდი მოცულობით ფასის შემცირებაა მოსალოდნელი რკინის მადანზე – 35%-ით. მეტალების ჯგუფისთვის მთავარი საფრთხე ჩიენთიდან შემცირებული მოთხოვნაა. სოფლის მეურნეობის პროდუქციაზე ფასების შემცირების სავარაუდო პროგნოზი კი 9%-ია.

ნავთობის ფასების ვარდნის ოთხი ეპიზოდი და მათი ანატომია

2014-15 წლების ფასების ვარდნის მსგავსი 3 მოვლენა იყო ისტორიაში, როდესაც ნავთობზე ფასები ასევე მკვეთრად დაეცა. 1985-86 წლები, 1990-91 სპარსეთის ყურის პირველი ომი და 2008-09 წლები.

მსოფლიო ბანკის ექსპერტები ასკვნიან, რომ 2014-2015 წლების ფასების ვარდნა მიზეზ-შედეგობრივად გავს 1985-86 წლების მოვლენებს, როცა ფასების მკვეთრი დაცემის მთავარი მიზეზი მიწოდების ფაქტორები იყო. რაც შეეხება 1990-91 წელს, ამ შემთხვევაში მთავარი მიზეზი სპარსეთის ყურის ომი, 2008-09 წლებში კი გლობალური ფინანსური კრიზისი იყო.

1985-86 წლებისა და 2014-15 წლების მოვლნებს შორის რამდენიმე მსგავსება არის. 1985-86 წლებში წარმოება გაიზარდა მექსიკაში, ალიასკაში და ჩრდილოეთის ზღვაში, 2014 წელს კი ნავთობ მოპოვების ახალ სიმძლავრეებს მიაღწიეს აშშ-მ და კანადამ. ორივე პერიოდს წინ ნავთობზე მაღალი ფასები უძღოდა და ორივე შემთხვევაში OPEC-მა ფასების სამიზნე მაჩვენებლის განსაზღვრაზე უარი თქვა, საბაზრო წილის შენარჩუნების მიზნით. 1990-1991 და 2008-09 წლებში ფასები ადრინდელ დონეს მალე დაუბრუნდა. 1985-2003 წლებში კი რამდენიმე ფაქტორის გავლენით ფასების გრძელვადიანი შემცირება დაფიქსირდა (OPEC-ის სიმძლავრეები, ჭარბი მიწოდება, რასაც სხვადასხვა პერიოდში დაემატა საბჭოთა კავშირის დაშლა, შემცირებული მოთხოვნა აზიის 1998 წლის და აშშ-ს 2001 წლის კრიზისის გამო). „დღეს ამ ფაქტორებიდან რამდენიმე არ არსებობს.

მაგრამ შელის ტიპის ნავთობის მოპოვების ტექნოლოგიური მიღწევები, მოკლე საპროექტო ციკლები და განვითარებადი ბაზრებიდან მოთხოვნის მოსალოდნელი შემცირება შეიძლება ნავთობზე ფასების ახალი, ასევე გრძელვადიანი შემცირების წინაპირობა გახდეს“ – წერენ მსოფლიო ბანკის ანალიტიკოსები. რასაც ემატება მიწოდების ზრდა კანადიდან და ასევე OPEC-ის რამდენიმე ქვეყნიდან.

2014-2015 წლებში ნავთობზე ფასების შემცირებას წინ უძღოდა შემცირებული მოთხოვნა და მიწოდების გაზრდა, განსაკუთრებით აშშ-ს მხრიდან, საიდანაც 2011-2014 წლებში გლობალური ნავთობის მიწოდებას დღეში 4 მილიონი ბარელი დაემატა. გეოპოლიტიკური თვალსაზრისით, მსოფლიო ბანკის ექსპერტები ნავთობის ბაზარზე არსებულ სიტუაციას სტაბილურად აფასებენ – შიდა კონფლიქტის მიუხედავად ლიბიამ 2014 წლის მესამე კვარტალში ნავთობის დღიური მოპოვება 0.5 მილიონი ბარელით გაზარდა. ერაყის მოპოვება სტაბილური დარჩა დღეში 3.3 მილიონი ბარელით მთელი 2014 წლის განმავლობაში, რაც ყველაზე მაღალი ნიშნულია 1979 წლის შემდეგ. მსოფლიო ბანკის კვლევის მიხედვით, რუსეთისთვის დაწესებულ სანქციებსაც კი არ მოუხდენია განსაკუთრებული გავლენა ბუნებრივი აირის ფასზე.

პოლიტიკური თვალსაზრისით, 2014 წლის 7 ნოემბერს OPEC-ის წარმომადგენლებმა ოფიციალურად განაცხადეს, რომ მათი პრიორიტეტი ბაზრის წილის და არა ფასების 100-110 აშშ დოლარზე შენარჩუნებაა.

1985-86 წლებიდან მოყოლებული ნავთობის ფასები დაბალი იყო დაახლოებით ორი ათწლეულის განმავლობაში. ბრენტის ტიპის ნავთობის ფასი ბარელზე საშუალოდ 20 აშშ დოლარი იყო 1985 წლის ნოემბრიდან – 2003 წლის დეკემბრამდე. ფასების ამ დონეზე შნარჩუნებას ხელი შეუწყო მოთხოვნისა და მიწოდების ფაქტორებმა, ასევე OPEC-ის პოლიტიკამ.

1985 წელს, OPEC-ის მიწოდება დღეში 12 მილიონი ბარელი იყო, მიწოდება ასევე გაიზრდა ყოფილი საბჭოთა კავშირის მხრიდან 1990-იანი წლების შემდე. რაც რამდენიმე წლის განმავლობაში ფასების დაბალ დონეზე შენარჩუნებას უწყობდა ხელს.

1985-2003 წლების რამდენიმე გარემოება აღარ არსებობს. პირველ რიში OPEC-ის პროდუქტიულობა აღარ არის ისეთი მაღალი, როგორც იყო 1985 წელს. ენერგეტიკის საერთაშორისო სააგენტოს მონაცემების მიხედვით, ოპეკის დღიური ნორმა დღეს არის 2.5 მილიონი ბარელი დღეში (ერაყის, ირანის, ლიბიისა და ნიგერიის გამოკლებით).

შეიცვალა ნავთობზე მოთხოვნის სურათიც, განსაკუთრებით OECD-ის ქვეყნებში. მაღალი ფასების კომპენსირებისა და ენერგიეფექტური ნორმების დანერგვის შემდეგ 2005 წლისთვის OECD-ის ქვეყნებში ნავთობის მოხმარება დღეში 5 მილიონ ბარელამდე შემცირდა. სხვადასხვა კვლები აჩვენებს, რომ OECD-ის ქვეყნებში ნავთობის მოხმარება სულ უფრო მცირდება. არასახარბიელო სიტუაციაა განვითარებად ქვეყნებშიც, რამაც შეიძლება ნავთობზე მოთხოვნა კიდევ უფრო შეამციროს. ამ ფაქტორების გათვალისწინებით, მოსალოდნელია, რომ ფასები დაბალ ნიშნულზე კიდევ დიდხანს დარჩება.

ბრენტისა და WTI ტიპის ნავთობის ფასი 2015 წლის 14 ივლისს ბარელზე შეადგენდა შესაბამისად 56.77 და 51.14 აშშ დოლარს. ბოლო ერთი კვირის განმავლობაში ნავთობის ფასი შემცირდა, 56.53-სა და 50.22 აშშ დოლარამდე. ფასებზე გავლენა მოახდინა ირანთან ბირთვულ პროგრამასთან დაკავშირბით მიღწეულმა შეთანხმებამ.

სურსათის ფასების – UN Food & Agriculture Organisation

FAO-ს (UN Food and Agriculture Organization) მონაცემების მიხედვით***, სურსათზე მსოფლიო ფასების ინდექსი 2015 წლის ივნისის თვეში 5 წლიან მინიმუმამდე დაეცა. ფასების საერთო ვარდნაზე განსაკუთრებული გავლენა რძის პროდუქტებზე ფასების მკვეთრმა შემცირებამ მოახდინა.

73 საკვები პროდუქტის ფასების ინდექსი გასულ თვეში 165.1 პუნქტით ანუ 0,9%-ით შემცირდა მიმდინარე წლის მაისთან და 21%-ით 2014 წლის ივნისთან შედარებით. რის შემდეგაც ინდექსის დონე ყველაზე დაბალ ნიშნულზე დაფიქსირდა 2009 წლის სექტემბრის შემდეგ.

აღსანიშნავია, რომ ივნისის თვეში ფასები სხვადასხვა ჯგუფის საკვებ პროდუქტზე განსხვავებული ტრენდით ხასიათდებოდა, მაგრამ ფასების საერთო დონეზე უფრო დიდი გავლენა ქონდა რძის პროდუქტებსა და შაქარზე ფასების ვარდნას, ვიდრე მარცვლეულზე ფასების ზრდას. ევროზონაში რძის პროდუქტებზე კვოტის გაუქმებამ და ახალ ზელანდიაში რძის პროდუქტების ფასიანი ქაღალდების დიდი მოცულობით გაუყიდავმა რაოდენობამ, რძესა და რძის ნაწარმზე ფასების მკვეთრი შემცირება გამოიწვია. მაისთან შედარებით, ივნისში პროდუქტების აღნიშნულ ჯგუფზე ფასები 4.1%-ით შემცირდა.

1 აპრილს ევროკავშირმა გააუქმა ლიმიტი რძის წარმოებაზე, რამაც ფერმერებს საშუალება მისცა გაეზარდათ წარმოების მოცულობა. „რძის პროდიქტების შემთხვევაში ნათელია, რომ სურათი რადიკალურად შეცვალა ევროკავშირის გადაწყვეტილებამ. კვოტის გაუქმებას გამოშვების კიდევ უფრო მეტად ზრდა მოყვება, რასაც ახალ ზელანდიაში ფასიანი ქაღალდების ბაზარზე არსებული მდგომარეობაც ემატება“ – აღნიშნავენ FAO-ს ეკონომისტები ანგარიშში.

რძის პროდუქტებზე გლობალური ფასები გასულ თვეში ყველაზე დაბალ ნიშნულამდე შემცირდა 2009 წლის სექტემბრის შემდეგ, რაზეც ზემოაღნიშნული ფაქტორების გარდა, დიდი გავლენა მოახდინა ჩინური მოთხოვნის შემცირებამ და რუსეთისთვის დაწესებულმა საიმპორტო შეზღუდვებმა.

ივნისში მკვეთრად (მაისთან შედარებით 6.6%-ით) შემცირდა შაქრის ფასიც. მან 2008 წლის დეკემბრის შემდეგ ისტორიულ მინიმუმს მიაღწია, რაც, ძირითადად, გამოწვეული იყო ინდოეთში, ტაილანდსა და ბრაზილიაში უხვი მოსავლით. რაც იმას ნიშნავს, რომ ცუდი მოსავლის გამო, რომელიც შაქრის ექსპორტიორ ძირითად ქვეყნებში 5 სეზონის განმავლობაში გრძელდებოდა, დაანონსებული შაქრის შესაძლო დეფიციტი 2015-2016 წლებში არ იქნება.

ივნისში არ შეცვლილა ხორცზე ფასები. სანაცვლოდ გაიზარდა მარცვეულისა და საკვები ზეთის ფასი. მარცვეულის ჯგუფის პროდუქტზე ფასები მაისთან შდარებით 1.5%-ით გაიზრდა, თუმცა 2014 წლის ივნისთან შედარებით, ფასები 17%-ით არის შემცირებული. მიუხედავად ამისა, გასულ თვეში დაფიქსირებული ზრდა პირველია ბოლო 6 თვის განმავლობაში. FAO-ს პროგნოზის მიხედვით, მარცვლეულის გლობალური გამოშვება წელს 2.53 მილიარდ ტონას მიაღწევს, რაც 2.2 მილიონი ტონით მეტია წინა პროგნოზთან შედარებით, თუმცა – 1.1%-ით მცირე გასულ წელთან შედარებით.

საბოლოო ჯამში, სურსათზე ფასების დაღმავალი ტრენდი 8 თვეა გრძელდება, რაც ყველაზე ხანგრძლივი ვარდნაა 2009 წლის თებერვლის შემდეგ. ფასების დონის სტაბილური შემცირების რამდენიმე მიზეზი არსებობს – პროდუქტიულობის მაღალი დონე, მყარი აშშ დოლარი და ნედლ ნავთობზე ფასების შემცირება.

მიწოდების მხრივ ამინდის გათვალისწინებით, სტაბილური მდგომარეობაა, მაგრამ დღეს მსოფლიოში ფინანსურად არასტაბილური სიტუაციაა, რაც ასევე მოახდენს ფასებზე გავლენას უახლოეს მომავალში.

„დღეს არის ძალიან ბევრი გაურკვევლობა, კრიზისი ჩინეთში, კრიზისი საბერძნეთში … ჩვენ გაცილებით დიდ გაურკვევლობაში ვართ ვიდრე ერთი თვის წინ. რასაც შეუძლია ნებისმიერი გავლენა მოახდინოს ფასებზე, განსაკუთრებით ფუნდამენტურ ფაქტორებს“ – წერენ FAO-ს ეკონომისტები სურსათის გლობალურ ფასებთან დაკავშირებით გამოქვეყნებულ ახალ ანგარიშში.

ნავთობი და სხვადასხვა მეტალები

შანხაის ერთიანი ინდექსი ივნისის თვეში დაახლოებით 30%-ით დაეცა, ზოგიერთი აქციის ფასი ისე შემცირდა, რომ ჩინეთის მთავრობა იძულებული გახდა მათზე ვაჭრობა შეეწყვიტა. ჩინეთის ფინანსური ბაზრის ვარდნამ სასაქონლო ფასებზე გავლენა მყისიერად მოახდინა. რადგან 2000-იანი წლების შემდეგ ჩინეთის ეკონომიკა მსოფლიოს რიგით მეორე უდიდესი ეკონომიკა და მისი მამოძრავებელი ერთ-ერთი მთავარი ღერძია.

8 ივლისისთვის ერთი ტონა რკინის მადნის ფასი 44.10 აშშ დოლარამდე შემცირდა (2011 წელს ფასი 200 აშშ დოლარს შეადგენდა), ნავთობის ფასის ვარდნამ კი 8% შეადგინა. სპეციალისტების შეფასებით, ფასების მერყეობა და მათზე ჩინური გავლენა ჯერ არ დასრულებულა, ფასები შეიძლება ნებისმიერი მიმართულებით წავიდეს, რადგან ღირებულების შემცირების პარალელურად, აქტივების იძულებით გაყიდვის მსურველიც ბევრია.

ჩინეთის მთავრობამ ინვესტორებში პანიკის აღსაკვეთად ბევრი შეზღუდვა დააწესა, მაგრამ მის ქმედებებს შედეგი მხოლოდ რამდენიმე დღის შემდეგ მოყვა, როდესაც ინდექსების მცირედი ზრდა დაიწყო.

პროცესი უკვე დაწყებულია და ინვესტორები ახლა იმის გარკვევის მცდელობაში არიან თუ რამდენად შორს წავა ჩინეთის ეკონომიკური პრობლემები. ანალიტიკოსების შეფასებით, არსებული გაურკვევლობის პირობებში, სასაქონლო ბაზრებზე ფასები 10%-ით შეიძლება ნებისმიერ დროს, თანაც ნებისმიერი მიმართულებით შიცვალოს.

პერიოდული მერყეობის მიუხედავად, მსოფლიოს სასაქონლო ბაზრებზე ფასების ძირითადი, დაღმავალი ტრენდი სახეზეა.

ერთი წლის წინანდელ მონაცემებთან შედარებით ერთი გირვანქა სპილენძის ფასი 3.27 აშშ დოლარიდან 2.55 აშშ დოლარამდეა შემცირებული, უნცია ვერცხლის ფასი ერთი წლის განმავლობაში 21.50 დოლარიდან 15 დოლარამდე შემცირდა, ტონა ალუმინის ფასი კი 1 941 აშშ დოლარიდან 1 700 დოლარამდეა შემცირებული. ასევე მცირდება ოქროს ფასიც, დოლარის გამყარებისა და აშშ-ში საპროცენტო განაკვეთის ზრდის მოლოდნის პარალელურად. უნცია ოქროს ფასი 14 ივლისისთვის 1113.00 აშშ დოლარიდან, 21 ივლისისთვის 1107.60 აშშ დოლარამდე დაეცა. ნედლეულზე ფასების შემცირება, რა თქმა უნდა, დაეხმარება მწარმოებლებსა და მომხმარებლებს, მაგრამ მეორეს მხრივ, ნედლეულის იმპორტიორებზე უარყოფით გავლენას მოახდენს. აშშ-ს ნავთობ მომპოვებელ კომპანიებს უკვე მოუხდათ ათასობით სამუშაო ადგლის შემცირება.

რას ნიშნავს იაფი ნავთობი ეკონომიკისთვის

ნავთობზე ფასების შემცირება დაახლოებით ერთი წლის წინ დაიწყო. ბარელ ნავთობზე ფასი 100 დოლარიდან მიმდინარე წლის მარტისთვის, დაახლოებით, 45 აშშ დოლარამდე შემცირდა. 60 დოლარამდე გაზრდის შემდეგ, შავი ოქროს ფასმა, ირანთან ატომური შეთანხმების მიღწევისა და საუდის არაბეთიდან წარმოების შესახებ გამოსული ინფორმაციის გამო, კვლავ დაიწყო შემცირება.

იაფი ნავთობი ნიშნავს იაფ ბენზინს, რაც კარგია სამომხმარებლო ხარჯების სტიმულირებისთვის, თუმცა ეს თეორიაში. აშშ-ს პრაქტიკული გამოცდილება კი ჯერჯერობით სხვა ფაქტებზე მეტყველებს. Goldman Sachs-ის ანგარიშის მიხედვით, ენერგო სექტორთან დაკავშირებული ინვესტიციების შემცირებამ, მაგალითად, ბურღვით სამუშაოებზე, რომელიც განაპირობა ნავთობზე ფასების შემცირებამ, ეკონომიკურ ზრდას დაახლოებით 0.5% გამოაკლო მიმდინარე წლის პირველ ნახევარში. ეს დიდი ციფრია, თუ გავითვალისწინებთ იმას, რომ 2015 წლის პირველ ნახევარში აშშ-ს ეკონომიკური ზრდა დაახლოებით 2.5%-ია. Goldman Sachs-ის ანგარიშის მიხედვით, ეკონომიკის ზრდის შემცირებაში ნავთობის ფასების გავლენა 30-40% იყო გასული წლის ბოლოდან.

2015 წლის ივნისისთვის, საშუალოდ, აშშ-ს ეკონომიკას ყოველთვიურად 208 000 ახალი სამუშაო ადგილი ემატებოდა. რაც ცუდი არ არის, მაგრამ 2014 წლის მეორე ნახევრისთვის ეს მაჩვენებელი თვეში 281 000-ს შეადგენდა. აშშ-ში ახალი სამუშაო ადგილების შექმნის მთავარი შემაფერხებელი ფაქტორი ენერგო სექტორია, განსაკუთრებით ნავთობის მომპოვებელ შტატებში – ტეხასში, ოკლაჰომაში, ჩრდილოეთ დაკოტაში, ვაიომინგსა და ნიუ მექსიკოში. ამ შტატებში ნავთობის სექტორში არსებული პრობლემები სხვა დარგებსაც გადაედო. Goldman Sachs-ის შეფასებით, ნავთობ სექტორში ინვესტიციების შემცირებამ უკვე გადაწონა სამომხმარებლო ხარჯების ზრდიდან მიღებული სარგებელი. ამასთანავე, სარგებელი არც ისე მაღალი აღმოჩნდა, როგორც ამას ანალიტიკოსები წლის დასაწყისიდან ელოდნენ.

რატომ ეცემა ფასები სასაქონლო ბაზრებზე?

უმთავრესი მიზეზი, რა თქმა უნდა, ჩინეთის ეკონომიკური ზრდის ვარდნაა, რაც თავის მხრივ, იწვევს მოთხოვნის შემცირებას სამშენებლო სექტორიდან, სადაც გამოიყენება ფოლადი, სპილენძი და სხვა ნედლეული. ჩინეთის ფინანსურ ბაზრებზე განვითარებულმა მოვლენებმა და სასაქონლო ბაზრებზე ფასების შემცირებამ კიდევ ერთხელ გახადა ნათელი, თუ რამხელა მამოძრავებელი ძალაა მსოფლიო ეკონომიკისთვის ჩიენთი. ის არის ბევრი სასაქონლო პროდუქციის ყველაზე დიდი იმპორტიორი და მომხმარებელი.

ჩინეთის ეკონომიკური ზრდა რამდენიმე ათეული წლის წინ, დასავლური კომპანიების ხარჯზე დაიწყო, რომლებმაც იაფი წარმოების გამო საწარმოო სიმძლავრეები ჩინეთში გადაიტანეს.

გასული დეკადის განმავლობაში კი ჩინეთის ზრდას, დიდწილად, განაპირობებდა შიდა მოთხოვნის ზრდა, რასაც წინ საშუალო კლასის შემოსავლების ზრდა უძღოდა. იაფი ფული საცდური აღმოჩნდა ბევრი ჩინელი ინვესტორისთვის, რომელთაც დაიწყეს სასქონლო ბაზრებზე ფულის დაბანდება. მაგრამ ამას მოყვა აშშ-ს იპოთეკური კრიზისი, პრობლემები ევროზონაში და გლობალური ეკონომიკის ზრდის ტემპების შემცირება.

ახლა ჩინეთი 3 გამოწვევის წინაშ დგას: დაბალი გლობალური ეკონომიკური ზრდა, შემცირებული შიდა შემოსავლიანობა, რასაც ლოგიკურად შიდა მოთხოვნის შემცირება მოყვება.

მაგრამ ჩინეთის ფაქტორი ერთადერთი არაა, სირთულეებია ევროპაშიც, ბერძნული კრიზისის გათვალისწინებით. ენერგიის საერთაშორისო სააგენტოს ანგარიშის მიხედვით, ნავთობზე ფასების ვარდნის მიზეზი ჩინეთსა და საბერძნეთში განვითარებული მოვლენებია.

ჩინეთის ეკონომიკური პრობლემები სავარაუდოდ უკვე 2015 წლის მეორე ნახევრიდან გავლენას გადაზიდვების გლობალურ ბაზარზეც მოახდენს. Ti-ს (Transport Inteliggence) ბოლო ანგარიშის**** მიხედვით, 2014 წელს გლობალური გადაზიდვების ბაზარი 2014 წელს 5.4%-ით გაიზრდა და 177.7 მილიარდ ევროს მიაღწია. 2013 წელს ზრდა 2.8%-იანი იყო. ზრდა ძირითადად გამოიწვია წამყვანმა ეკონომიკურმა რეგონებმა – ევროპამ, აშშ-მ და ჩინეთმა. სამივე ეკონომიკა ერთად გადაზიდვების გლობალური ბაზრის 65%-ს შეადგენს. ჩინეთში არსებული პრობლემები კი გადაზიდვების საერთაშორისო ბაზარზეც აისახება.

გლობალურ ეკონომიკაში სახიფათო ტენდენცია ყალიბდება ინფლაციის საპროგნოზო მაჩვენებელთან დაკავშირებითაც. ეკონომიკური თანამშრომლობისა და განვითარების ორგანიზაციამ გლობალური ინფლაციის დონე 0.6%-ით განსაზღვრა, რაც სარისკოდ დაბალი ნიშნულია.

ინფლაციის დაბალი დონის გამო, უკვე გაჩნდა ვარაუდი და ეს ჩიკაგოს სარეზერვო ბანკის ხელმძღვანელმა, ჩარლზ ივენსმაც დაადასტურა, რომ შესაძლოა ფედერეალურმა სარეზერვო სისტემამ საპროცენტო განაკვეთის გაზრდა 2016 წლის შუა პერიოდისთვის გადადოს.

უახლოეს პერიოდში შეიძლება სასაქონლო ფასებზე პერიოდული ზრდა დაფიქსირდეს, მაგრამ ციკლური ზრდისთვის მრავალი ფაქტორია საჭირო, მათ შორის აშშ-ს მყარი ეკონომიკური ზრდა, ასევე ევროპასა და იაპონიაში ეკონომიკური ვითარების გაჯანსაღება. მანამდე კი ნებისმიერი ფასების ზრდა, რომელიც სასაქონლო ბაზრებზე შეიძლება მოხდეს, მხოლოდ შანსია ტრეიდერებისთვის მოგების მისაღებად და მეტი არაფერი.

ქვემოთ მოცემულ გრაფიკებზე წარმოდგენილია სასაქონლო ბაზრების სხვადასხვა პროდუქტის ფასების ტრენდი 2014 წლის ივნისი – 2015 წლის ივლისის პერიოდისთვის

გრაფიკების წყარო: www.ft.com

გარე ფაქტორების გარდა ექსპერტები წამყვან შიდა ფაქტორად თვლიან ე.წ. „მარჯინალურ დაკრედიტებას“. ბოლო წლების განმავლობაში წამყვანი ჩინური ბაზრების მოცულობა გასამმაგდა და ამაში დიდი როლი ითამაშა მოსახლებამ, წვრილმა მეწარმეებმა და საერთოდ ყველამ, სტუდენტებიდან დაწყებული პენსიონერებით დამთავრებული. სახელმწიფოს ლიბერალური კანონმდებლობის და ლიბერალური დაკრედიტების სიტემით, მოსახლეობას აძლევენ კრედიტს, რომელსაც მარჯინალურს უწოდებენ.

მარჯინალური დაკრედიტება – რა არის და რისთვის განოიყენება

ტრეიდერებს აქვთ ახალი შესაძლებლობა, გაზარდონ საკუთარი შემოსავალი საფონდო ბაზრებზე მარჯინალური ვაჭრობის საშუალებით.
მარჯინალური დაკრედიტება წარმოადგენს დაკრედიტების საშუალებას კლიენტისთვის, გამოიყენება ფულადი სახსრებით ან ფასიანი ქაღალდებით, გირაოში იდება აქტივები მიმდინარე ღირებულებით (ანუ კრედიტის უზრუნველყოფა ხდება ფულადი სახსრებით ან ფასიანი ქაღალდებით). ეს ნიშნავს იმას, რომ განსაზღვრული საფასურის სანაცვლოდ, კომპანია დროებით წარმოადგენს კლიენტის ვალს ფულადი სახსრებით ან ფასიანი ქაღალდებით. მარჯინალური ვაჭრობის დახმარებით კლიენტებს, რომლებიც დარწმუნებული არიან ბაზრის ტრენდში, აქვთ შესაძლებლობა გაზარდონ პოზიცია, მათი არსებული პოზიციის საშუალებით მოზიდული დამატებითი სახსრების მოცულობით.

მარჯინალური დაკრედიტების მუშაობის პრინციპი ასეთია: ოპერაციების ფინანსური შედეგიანობა უმჯობესდება ფინანსური „ბერკეტის“ გამოყენების ხარჯზე – საკუთარ სახსრებთან ერთად, გარიგების განსახორციელებლად ვალის გამოყენება, მნიშვნელოვნად ზრდის შემოსავალს, იმ შემოსავალთან შედარებით, რომელსაც მიიღებდა ტრეიდერი მხოლოდ საკუთარი სახსრების გამოყენების შემთხვევაში. ამ ტიპის გარიგებები დიდი პოპულარობით სარგებლობს, რადგან მისი საშუალებით შესაძლებელია დამატებითი შემოსავლის მიღება, ბაზრების როგორც მცირე რყევების, ასევე დიდი ვოლატილურობის შემთხვევაში. დიდი მერყეობების დროს ტრეიდერის შემოსავალი, რა თქმა უნდა, მკვეთრად იზრდება. ამასთანავე, მარჯინალური დაკრედიტების საშუალებით, მოგების მიღება შეიძლება როგორც მზარდ, ასევე დაღმავალი ტრენდის მქონე ბაზარზე.

მზარდ ბაზარზე კლიენტი ყიდულობს ფასიან ქაღალდებს, არამხოლოდ საკთარი ფულადი სახსრების გამოყენებით, არამედ დამატებითი სახსრებითაც, რომელსაც იღებს მარჯინალური ვალით. შემდეგ კლიენტი ყიდის ფასიან ქაღალდებს ბევრად მაღალი ფასით, აბრუნებს ვალს და იღებს შემოსავალს, რომელიც გაცილებით დიდია იმ თანხაზე, რომელსაც მიიღებდა ოპერაციის მხოლოდ საკუთარი სახსრებით ჩატარების შემთხვევაში. დაღმავალ ბაზარზე, კლიენტი ვალად იღებს აქციებს, ყიდის მას ბაზარზე, აბრუნებს ვალს, შემდეგ დაბალ ფასად ყიდულობს იმავე აქციებს და გაყიდის მას ფასების გაზრდის შემდეგ. ფასთა სხვაობა მისი მოგებაა.

ბროკერის მიერ მარჯინალური პორტფელის ადეკვატურობისა და უსაფრთხოების შესამოწმებლად სამი მაჩვენებლი გამოიყენება: პორტფელის ღირებულება, საწყისი მარჟის მოცულობა და მინიმალური მარჟის მოცულობა.
• პორტფელის ღირებულება – ეს არის აქტივების ღირებულება, რომელსაც იღებს ბროკერი, როგორც კლიენტის პოზიციის საგირავნო უზრუნველყოფას.
• საწყისი მარჟის მოცულობა – უზრუნველყოფის საწყისი ღირებულება, რომელიც სჭირდება ბროკერს პოზიციის გახსნისას.
• მინიმალური მარჟის მოცულობა – უზრუნველყოფის მინიმალური მოცულობა, რომელიც სჭირდება ბროკერს კლიენტის გახსნილი პოზიციის შესანარჩუნებლად.

ზემოთ მითითებული პარამეტრები კლიენტამდე მიდის ელექტორნული საბროკერო სისტემით (სავაჭრო ტერმინალი TRADERNET), სისტემა QUIK-ის საშუალებით ან ქვეყნდება ბროკერის საიტზე. რისკი, რომელსაც იყენებს ბროკერი საწყისი და მინიმალური მარჟის დასათვლელად, განისაზღვრება ბროკერის მიერ რისკის განაკვეთით, რომელსაც აქვეყნებენ საკლირინგო კომპანიები. მათი შეცვლის შემთხვევაში, რისკის ახალი განაკვეთის გამოთვლა ხდება მათი ცვლილების მომენტიდან ტერმინალ TRADERNET-ში, სისტემა QUIK-ში ან ბროკერის საიტზე.

კლიენტის პოზიციის იძულებითი დახურვა, როდესაც ეცემა მისი აქტივების ფასი, ხდება შემდეგი პირობებით:

კლიენტები იყოფიან 2 ჯგუფად:

• КСУР – კლიენტები, სტანდარტული რისკით
• КПУР – კლიენტები, გაზრდილი რისკით

გაზრდილი რიკის სტატუსი საშუალებას აძლევს კლიენტებს საფონდო ბირჟაზე უფრო ეფექტიანად იმუშაონ და გაზარდონ საკუთარი შემოსავალი. ამ სტატუსით მათ შეუძლიათ მოიზიდონ უფრო მეტი ნასესხები ფული ან ფასიანი ქაღალდი. თუმცა შემოსავლის ზრდასთან ერთად, რა თქმა უნდა, იზრდება რისკიც.
გაზრდილი რიკის მქონე სტატუსის მისაღებად, კლიენტი უნდა აკმაყოფილებდეს ქვემოთ მოცემული პირობებიდან ერთ-ერთს:

1. ფიზიკური პირის ფულადი სახსრების მოცულობა (მათ შორის უცხოურ ვალუტაშიც) და ფასიანი ქაღადების ღირებულება არის არანაკლებ 3 000 000 რუბლისა იმ დღის წინა დღისთვის, როდესაც კლიენტი მოხვდება გაზრდილი რიკის კატეგორიის კლიენტებში.
2. ფიზიკური პირის ფულადი სახსრების მოცულობა (მათ შორის უცხოურ ვალუტაშიც) და ფასიანი ქაღადების ღირებულება არის არანაკლებ 600 000 რუბლისა იმ დღის წინა დღისთვის, როდესაც კლიენტი მოხვდება გაზრდილი რიკის კატეგორიის კლიენტებში. ამასთანავე, ფიზიკური პირი არის საბროკერი კომპანიის კლიენტი ბოლო 180 დღის განმავლობაში. საიდანაც არანაკლებ 5 დღისა, ბროკერებს ამ პირის სასარგებლოდ გაკეთებული აქვთ გარიგება ფასიან ქაღალდებზე ან წარმოებულ ფინანსურ ინსტრუმენტებზე. ამასთანავე, აღსანიშნავია, რომ თუ კლიენტი ერთხელ მოხვდა გაზრდილი რიკის სტატუსის მქონე კლიენტებში, მისი სტატუსი უცვლელი რჩება მისი აქტივების ზრდა/შემცირების მიუხედავად.

ერთის მხრივ, ამ მეთოდმა გაზარდა ბაზრის ბრუნვა და, მეორეს მხრივ, ახლა დიდი პრობლემა შექმნა.

დავუბრუნდეთ ალან გრინსპენს. რას ეყრდნობა ის? არსებული მდგომარეობა იხილეთ სქემაზე, მაგრამ უფრო მეტად საგაგანგაშო იელენის გადაწყვეტილებაა ბერნანკეს კურსის გაგრძელებაზე და იაფი დოლარით ბაზრის გადავსებაზე. ის აიძულებს შტატებს ზუსტად ასე მოიქცეს.

იუანის გამყარება მას შემდეგ დაიწყო, რაც 2010 წლის ივნისში ჩინეთის ეროვნულმა ბანკმა განაცხადა, რომ ეროვნული ვალუტის გაცვლითი კურსისადმი უფრო მოქნილი მიდგომა ექნებოდა. ამ მომენტიდან დღემდე იუანის კურსი 1,96%-ით გაიზარდა. ექსპერტების შეფასებით, ერთადერთი ქვეყანა, რომელიც დევალვაციის საერთაშორისო შეჯიბრში არ ჩაერთო, სწორედ ჩინეთია. ამ ქვეყანამ ოფიციალურად განაცხადა, რომ აპირებს იუანი დოლარის ალტერნატივად აქციოს.

ექსპერტთა განცხადებით, თუ მსოფლიო „სავალუტო ომები“ გაგრძელდა, ჩინელებს ყველა შანსი აქვთ, დასახულ მიზანს ბევრად ადრე მიაღწიონ, ვიდრე ამას თავადვე ვარაუდობდნენ.

ექსპერტების აზრით, 2008 წლის კრიზისი რუსეთის ინიცირებული იყო, „რუსეთი არწმუნებდა ჩინეთს, თავიდან მოეშორებინათ ამერიკული კომპანიების ობლიგაციები, რათა ამერიკის იპოთეკური დაკრედიტების გიგანტური კომპანიები ჩაეძირათ – ამის შესახებ საკუთარ მემუარებში აშშ-ის ექს-ფინანსთა მინისტრი ჰენრი პოლსონი წერს. ფინანსთა ყოფილი მინისტრის მტკიცებით, ჯერ კიდევ 2008 წელს, მსოფლიო საფინანსო კრიზისის დაწყებამდე, რუსეთი ჩინეთს იყოლიებდა, რომ აშშ-ის წინააღმდეგ ფინანსური ომი დაეწყოთ. პეკინს ბაზარზე უნდა გამოეტანა მსხვილი ამერიკული კომპანიების, Fannie Mae-სა და Freddie Mac-ის ობლიგაციები. მათი დიდი რაოდენობით გაყიდვა და ფასების დაცემა აშშ-ის ფასიანი ქაღალდების ბაზრებზე ნერვოზულობას გაზრდიდა.

ასეც მოხდა. Fannie-სა და FreddieF-ს ქაღალდები უფასურდებოდა, რაც კომპანიების ნაციონალიზებით დასრულდა. ბაზრებზე დაძაბულმა მოლოდინმა პიკს მიაღწია და ფინანსისტები საბაბს ეძებდნენ პანიკური გაყიდვის დასაწყებად. 14 სექტემბერს ასეთ მიზეზად „ლემან ბრაზერსის“ გაკოტრება იქცა. მსოფლიო საფინანსო კრიზისი დაიწყო.

2008 წლის აგვისტოში პეკინის ოლიმპიური თამაშების მიმდინარეობისას, პუტინმა ჯორჯ ბუშს უთხრა – „ომი დაიწყო“. აქამდე მიაჩნდათ, რომ ის ე.წ. სამხრეთ ოსეთში ომს გულისხმობდა, (შეიძლება ამასაც გულისხმობდა და იმასაც) მაგრამ როგორც ირკვევა, შესაძლოა სხვა ომიც ჰქონდა მხედველობაში. ის ჩინეთში იმყოფებოდა და ქვეყნის ხელმძღვანელების დარწმუნებას ცდილობდა, რათა „მეორე ფრონტი“ გაეხსნათ და ობლიგაციების მასობრივად გაყიდვა დაეწყოთ.
რუსეთის ხელისუფლების წარმომადგენლებმა, ცხადია, განაცხადეს, რომ არავითარი კავშირი არ აქვთ ამერიკული კომპანიების ობლიგაციების გაუფასურებასთან. აღსანიშნავია, რომ $65,6 მილიარდის ობლიგაციები რუსეთმა მთლიანად გაყიდა.

გლობალური ეკონომიკური კრიზისი აღმოჩნდა შედეგი რუსეთისა და ჩინეთის წარუმატებელი მცდელობისა, გაეჩაღებინათ ეკონომიკური ომი ამერიკის შეერთებული შტატების წინააღმდეგ.

რისთვის ყიდის შეერთებული შტატები ამ ობლიგაციებს? ამის მთავარი მიზეზი ფედერალური ბიუჯეტის დეფიციტი გახლავთ.

სწორედ ამ მიზანს ემსახურება მთავრობის ობლიგაციებისა და სხვა ფასიანი ქაღალდების გაყიდვა, რის შედეგადაც იქმნება ეროვნული დავალიანება. ამ ბოლო რამდენიმე წლის მანძილზე შეერთებული შტატების საბიუჯეტო დეფიციტმა არნახულ დონეს მიაღწია. დროის განმავლობაში ფედერალურმა მთავრობამ 13 ტრილიონი დოლარის ოდენობის ობლიგაციები გაყიდა ხსენებული საბიუჯეტო დეფიციტების დასაფარავად. ანუ სხვაგვარად რომ ვთქვათ, ამჟამად შეერთებული შტატების ეროვნული დავალიანება 16 ტრილიონ დოლარს უდრის.

გასული ათი წლის მანძილზე შეერთებული შტატების მთავრობა საბიუჯეტო დეფიციტის დასაფარავად მთავრობის ობლიგაციებსა და სხვა ფასიან ქაღალდებს ყიდდა. მხოლოდ ჩინეთი შეერთებული შტატების 13-ტრილიონიანი დავალიანებიდან 900 მილიარდი დოლარის ოდენობის ობლიგაციებს ფლობს.

Treasuries-ის ტიპებია: Treasury bills, Treasury notes, Treasury bonds.
Treasury bills: დაფარვის ვადა 1 წელი ან ნაკლები. მსგავსია ნულოვანი კუპონური ობლიგაციების, პროცენტი არ გადაიხდება ვადის ბოლომდე, იყიდება დისკონტით და იფარება ნომინალური ღირებულებით. ამ ტიპის ობლიგაციების დაფარვის ვადებია: 28 დღე, 91 დღე, 182 დღე და 364 დღე.

აშშ-ს და ჩინეთის მთავრობებს კარგა ხანია უთანხმოება აქვთ იუანის რევალვაციასთან დაკავშირებით. სიტუაცია განსაკუთრებით მიმდინარე წლის გაზაფხულზე გართულდა, როცა ამერიკის მთავრობა პეკინის სავალუტო მანიპულაციებში დადანაშაულებას აპირებდა. იქამდე ჩინელებმა კომპანიების სტრეს-ტესტირება ჩაატარეს, რომელსაც უნდა გაერკვია, თუ როგორი სიტუაცია შეექმნებოდათ ექსპორტიორებს იუანის კურსის ზრდის გამო. შედეგები ერთობ მძიმე აღმოჩნდა და ჩინეთის მთავრობას იუანის რევალვაცია აზრადაც არ მოსვლია.

თავის მხრივ, არც ვაშინგტონს გამოუცხადებია ჩინეთის მთავრობა მანიპულატორად. ერთი მხრივ, ეს ბარაკ ობამას და ვენ ძიაბაოს შეხვედრამ, მეორეს მხრივ კი თებერვალ-მარტში ჩინეთის სავაჭრო ბალანსის ლამის ნულამდე შემცირებამ განაპირობა, რამაც შტატებს ზეწოლის საშუალება აღარ მისცა.
მაგრამ დაპირისპირება ზაფხულში განახლდა, როცა ჩინეთის სავაჭრო ბალანსი და აშშ-ს სავაჭრო დეფიციტი მკვეთრად გაიზარდა. ივნისის ბოლოს ობამას ადმინისტრაციამ ჩინეთი მკვეთრად გააკრიტიკა და სავალუტო მანიპულატორად გამოცხადების საკითხი კვლავ დადგა. პასუხად, ჩინელები თითქოს დანებდნენ და განაცხადეს, რომ სავალუტო პოლიტიკის შეცვლისა და იუანის რევალვაციისათვის მზად იყვნენ, თუმცა, მკაფიო ორიენტირები არ მიუთითებიათ. ანუ, გადაწყვეტილება სრულიად ფორმალურ ხასიათს ატარებდა. თუმცა, ეს საკმარისი აღმოჩნდა იმისათვის, რომ აშშ-ს ბრალდება და მისგან გამომდინარე სანქციები თავიდან აეცილებინათ.

ამის შემდეგ ამერიკული ვალუტის კურსმა კლება დაიწყო, რადგან ჩინეთი სულ უფრო ნაკლებ დოლარს ყიდულობდა და აქცენტს სხვა ქვეყნის ვალუტებზე აკეთებდა. ამასთან, პეკინმა ამერიკული ობლიგაციების შეძენის ნაცვლად აქცენტი ევროპულ და იაპონურ ფასიან ქაღალდებზე გადაიტანა. ამგვარად, ევროს და იენის კურსმა მოიმატა. შედეგად, მართალია, იუანის კურსმა დოლართან მიმართებაში მოიმატა, მაგრამ სხვა ვალუტებთან მიმართებაში მოიკლო. ანუ, ჭკვიანმა ჩინელებმა თითქოს განახორციელეს მცირედი რევალვაცია, მაგრამ მხოლოდ დოლართან მიმართებაში და ამით წაგებული არ დარჩენილან.

სამაგიეროდ, სიტუაცია გვარიანად დაიძაბა ჩინეთსა და იაპონიას შორის. ამომავალი მზის ქვეყნის მთავრობა ჩინური თამაშის სტრატეგიას ჩაწვდა და ოფიციალური პეკინი გააკრიტიკა. თუმცა, იაპონიას ამერიკამ მხარი არ დაუჭირა და ხმაურიანი სკანდალი არ მომხდარა. იაპონიას ისღა დარჩენოდა, რომ ჩინეთის ნაცვლად დაეწყო ამერიკული ობლიგაციების და იუანების დიდი რაოდენობით შეძენა, რომ როგორღაც საკუთარი იენის კურსი დაებალანსებინა.

იაპონელთა ამ ნაბიჯს ის მოყვა, რომ სიტუაცია ადრინდელ, ზაფხულის დასაწყისის მდგომარეობას დაუბრუნდა. შედეგად, ამერიკელები კვლავ აღელდნენ, ჩინეთი კვლავ გააკრიტიკეს, მსოფლიოს სავაჭრო ორგანიზაციას მიმართეს და ჩინურ მილებზე გადასახადები გაზარდეს. ფინანსთა მინისტრი ტიმოთი გაიტნერი, რამდენიმე დღის შემდეგ კი, თვით პრეზიდენტი ობამა ანტიჩინური განცხადებებით გამოვიდნენ, ხოლო კონგრესსა და სენატში ჩინეთისადმი მძიმე სანქციების დაწესების მოთხოვნით გამოვიდნენ. აღსანიშნავია, რომ ამ პერიოდში ლოურენს სამერსი თანამდებობიდან გადადგა, რაც ამერიკულ-ჩინური ეკონომიკური პოლიტიკის კრახის აღიარებას ნიშნავდა.

მოკლედ, ჩინეთმა დრო ისე მოიგო, რომ იუანის რევალვაცია არ მოუხდენია. ძლიერ დაზარალებული იაპონია იძულებულია იენის დიდი რაოდენობა ბაზარზე გაიტანოს, რომ მისი შემდგომი ზრდა თავიდან აიცილოს.

რაც შეეხება ამერიკულ-ჩინურ ურთიერთობას, შტატები კვლავ გაღიზიანებულია. ხოლო ჩინეთი, სავარაუდოდ, დროის მოსაგებად ახალი თამაშის სტრატეგიას ამზადებს. და აი, სავალუტო ომი დაიწყო – ჩინეთმა გახსნა კარტები!

ჩინური ვალუტის დევალვაცია, როგორც სავლუტო ფონდი აცხადებს, მისი ტოპ ათეული სავაჭრო პარტნიორის პრობლემაა, მაგრამ მე ვფიქრობ საქართველოსიც. კიდევ ერთხელ ვიმეორებ – ეს გაზრდის ჩინურ იმპორტს საქართველოში, გაზრდის დოლარზე მოთხოვნას და დაწევს ლარის კურსს დაბლა, მეორე ის არათანაბარ მდგომარებაში ჩააყენებს ადგილობრივ მეწარმეებს.

სექტებერში დაგეგმილია საქართველოს პრემიერის ვიზიტი ჩინეთში. იქნებ ჩამოვყალიბდეთ ამ ქვეყნის და, საერთოდ, ამ პროცესების მიმართ ქართველების პოლიტიკის პარადიგმებზე.

11.08.2015

* ИНВЕСТИЦИОННАЯ КОМПАНИЯ “ЕВРОФИНАНСЫ”, www.eufn.ru
** Commodity Markets Outlook, World Bank, April, 2015
*** http://www.fao.org/worldfoodsituation/foodpricesindex/en/
**** Global Contract Logistics, Transport Inteliggence, 2015

Comments

comments